2.
De methodiek uitgeschreven als handelingsrepertoire
[Blz. 258] a. Kies bij voorkeur voor de handelwijze 'persoon ontmoeten'(1)
Interpretatie
De
groepsleider ziet het doen en laten van de bewoners als zinvol handelen van
personen die niet wezenlijk anders zijn dan hij. Hij ziet de bewoners dus niet
als 'gestoorden' die zich 'afwijkend gedragen', maar als personen, net als
hij dat is en die evenveel respect verdienen als ieder ander. Wat
verschilt, is hun maatschappelijke positie en het feit dat ze bij het zich
ontwikkelen als persoon wat extra hulp kunnen gebruiken. Dit geldt ook als de
bewoners kinderen zijn; ook hen ziet hij respectvol als personen. Ook hun
onderlinge relaties respecteert hij. De
groepsleider neemt niet alleen waar wat de bewoners doen en laten, het gedrag,
hij zoekt ook naar wat ze in dat doen en laten proberen uit te drukken en
willen doen. Dit
geldt, en zelfs met name, voor doen en laten waarmee de groepsleider -- of
bewoners onderling -- botsen, voor doen en laten dat hij onaangenaam of
onjuist vindt, dat hij eigenlijk liever niet ziet: de schaduwkant. Hij
heeft hier oog voor, mede omdat hij ook bij zichzelf een schaduwkant
onderkent, die net zozeer deel is van zijn persoon als zijn zonkant dat is. In alle doen en laten kan een boodschap worden uitgedrukt. Dit geldt in het bijzonder voor lastig en botsing oproepend doen en laten; dat bevat vaak een boodschap van kennelijk belang. Zo'n kennelijk belangrijke boodschap heeft vaak te maken met het lijfelijk bestaan en de zorg daarvoor en met de eigenheid of de eigen wil -- anders gezegd: met het leven als uniek individu, als persoon. Als dat in gevaar komt, worden deze kennelijk belangrijke boodschappen uitgezonden. Doorgaans
zijn het sterke gevoelsuitdrukkingen. De hierin uitgedrukte gevoelens zijn op
hun beurt vaak de signalen van belangrijke behoeften, wensen, belangen,
rechten of grenzen. Met name de grens-aangevende boodschappen zijn van
belang. Ze geven de grenzen aan van wat iemand op een gegeven moment wil, kan
doen of verdragen, de grens van iemands normen of van wat hij wel of niet tot
zijn persoon rekent. Er zijn functionele grenzen en persoonlijke grenzen; de
laatste zijn kennelijk van groot belang. De
groepsleider tracht dus in het (lastige) doen en laten deze
GEvoelens, Wensen,
Belangen, Rechten,
en Grenzen te herkennen: de "GEbouWde
BRuG". Dáár
let hij op, zó neemt hij waar. De
groepsleider let niet alleen op de kennelijk belangrijke boodschappen, maar
hij let ook op het proces waarin deze worden uitgewisseld, op het
communicatieproces. De
groepsleider vindt deze boodschappen en de uitwisseling ervan belangrijk omdat
ze met het persoon-zijn van de bewoners te maken hebben. Die boodschappen
kunnen belangrijke vragen bevatten omtrent de zorg of hulp die de bewoner bij
zijn ontwikkeling als persoon nodig kan hebben. Juist die vragen interesseren
de groepsleider omdat deze, door als zorgzaam persoon de leefsituatie met de
bewoners te delen, de functie heeft hulp te bieden. Als
de groepsleider botst, als hij een conflict ziet naderen of erin belandt,
staat hij hier even bij stil en beziet dit -- niet als een probleem van macht
of regels, maar als probleem in het proces van communiceren en contact leggen.
Hij stelt zich vragen als
Zo
let hij op het proces van communicatie. Een conflict ziet de groepsleider als een op zich normaal en mogelijk vruchtbaar knelpunt (stagnatie of stroomversnelling) in het communicatieproces. Botsen of in conflict zijn is niet een ongewenst, laat staan een verboden iets. Verzet kan zeer zinvol tot noodzakelijk zijn om je 'leven als persoon' te bewaken. Grens-aangevende boodschappen zijn noodzakelijk om met elkaar te kunnen leven en werken.
[Blz.
259] De
groepsleider neemt zo zuiver mogelijk waar tussen wie en wie de botsing of het
conflict eigenlijk plaats vindt. Als
twee bewoners botsen, ligt het probleem tussen hen beide en niet tussen hen (of
de lastigste van hen) en de groepsleider. Deze hoeft hun conflict niet over te
nemen; hij kan beter helpen het op te lossen. De
groepsleider neemt ook zichzelf waar als deelnemer van de situatie. Hij schat in
wat hij nu wel en niet aankan: zijn grenzen en die van de situatie en de mensen
erin. De
groepsleider neemt dus waar vanuit de positie van betrokken persoon die
de leefsituatie deelt en mogelijk wil blijven houden; hij is dus nabij en
neemt geen afstand. De kunst is dus om het lastige doen en laten als teken van een bericht te zien en in dat bericht de kennelijk belangrijke boodschap te ontdekken door nauwkeurig waar te nemen en te weten waar op gelet dient te worden. De onderzoeksgegevens lieten een rijk arsenaal aan botsing-oproepend doen en laten zien, waarin deze boodschappen te herkennen waren [-- de lijst op p 234]. De kunst van het groepsleiderschap is om het dagelijks leven zó waar te nemen, terwijl je er middenin staat en nogal eens botst of botsingen meemaakt. Dit vergt een enigszins reflexieve manier van kijken: niet meteen reageren, maar even, seconden soms, nauwkeurig waarnemen en denken. (2)
De doelen
De
groepsleider streeft geen groep na waarin iedereen langs elkaar heen leeft, ook
niet een groep waarin ieder volgens de geijkte regeltjes leeft, maar een groep
waarin mensen zichzelf kunnen zijn en elkaar kunnen ontmoeten. Hij streeft echt
contact na en dat is contact inclusief de schaduwkant. Zó wil hij de
bewoners ontmoeten en wil hij de vragen vernemen die in de schaduwkant schuilen;
die wil hij ook beantwoorden. De
groepsleider streeft geen 'in beton gegoten' duidelijkheid na die voor eens en
voor altijd voor iedereen vastligt, maar een persoonlijke en momentgebonden
duidelijkheid die in een voortdurend communicatieproces tot stand komt. Die
communicatie wil hij bevorderen, de communicatie die tot contact leidt. Noch
de groepsleider, noch de leefsituatie is grenzeloos; hij wil de grenzen van
zichzelf, van de situatie en de bewoners helder houden en serieus genomen zien,
zo nodig door ze te verdedigen en ervoor te strijden. Botsingen zullen er zijn en ook conflicten; zo nodig wil hij het conflict ook wel aangaan maar hij wil conflicten zodanig doorkomen dat ze opgelost worden en dat het contact behouden blijft. Hetzelfde geldt als bewoners met elkaar botsen of in conflict raken. (3)
De werkwijzen
a. Een grondhouding |
