[Blz.
127]
Na
analyse en vergelijking kon geformuleerd worden wat respectievelijk de
groepsleiders en de jongens (zoals waargenomen door de groepsleiders) onder
'contact' verstaan.
De
groepsleiding sprak van contact als er sprake is van bereikbaarheid,
openheid en spontaniteit van de jongen en van toenadering, vertrouwen en
begrip over en weer. Dit contact komt tot stand door het uitwisselen van persoonlijke
boodschappen. 'Contact' is voor de logboekschrijvers synoniem met 'fijn
contact' en met 'persoonlijk contact'.
Bij
de jongens was, volgens de logboekschrijvers,
een vraag naar contact te beluisteren, die zich laat differentiëren als:
 |
'Heb
tijd voor mij.
|
|
Luister naar waar ik mee zit.
|
|
Ben met
mij bezig, doe iets
samen met mij.
|
|
Geef
mij, ook mijn lijf, je aandacht.
|
|
Zorg voor me.
|
|
Raak me
eens fijn aan.
|
|
Ben er voor
mij als persoon, niet alleen omdat je dienst hebt.
|
|
Vind 't fijn om bij me te zijn. ,
|
De
vormen die het contact kon aannemen waren
vooreerst oogcontact. Voorts speels contact, lachen en stoeien, samen plannen
maken en dingen doen. Ook passievere vormen als voorlezen en samen lekker
liggen luieren. Maar ook: woordenwisselingen tijdens en na een conflict.
Als
kritisch logboeklezer rapporteerde ik niet alleen het bovenstaande (veel
uitvoeriger en met tal van voorbeelden), maar ook hetgeen ik miste, hetgeen
er ontbrak of bijna ontbrak. Er stond wel dat de leiding activiteiten en
feesten voor de jongens georganiseerd had, maar niet dat leiding en
jongens zich samen vermaakt hebben. Van individuele gesprekken was
weinig sprake, evenmin van contact bij het verzorgen van de jongens,
bijvoorbeeld bij ziekte. Te veel is het gedrag van de jongens beschreven, te
weinig wat ze daarbij voelden of wat dat gedrag voor hen kon betekenen. Er
staan veel zorgen van de leiding beschreven, maar weinig plezier.
Tot
zover een samenvatting van de logboekanalyse.
Nu volgt het abstraheren en
redeneren (stap f van het gegevens bewerken).
Leggen we naast het
bovenstaande nog eens de (vóór het onderzoek uit de literatuur en eerder
onderzoek gedestilleerde) omschrijving van p 95:
Contact
is de beleving, die bij een of beide communicatiepartners ontstaat in of na
een communicatieve reeks, waarin boodschappen zijn uitgewisseld, ontvangen en
herkend zijn (blijkens feedback) in het eigen belevingskader.
Kenmerkend is een beleving van (de mogelijkheid tot) toenadering van c.q. tot de ander, van een
(mogelijke) verkleining van de afstand.
In
deze omschrijving is sprake van 'beleving' en van 'boodschappen', maar bij de
logboekschrijvers slechts van een fijne beleving, van plezierige boodschappen
en van bespreekbare zaken. Maar juist in conflicten, waarin contact zo
belangrijk is, kon het wel eens gaan over een pijnlijke beleving, over
onplezierige boodschappen, over moeilijk bespreekbare zaken en kan de
toenadering een pijnlijke zijn.
b. Contact bij conflicten
Om
te onderzoeken hoe het zo noodzakelijke contact er nu bij conflicten uitziet,
keerde ik terug naar het recente materiaal en selecteerde ik daar enkele
uitvoerige beschrijvingen uit, waarin een conflict door contact was opgelost.
Het meest gedetailleerd in zijn beschrijvingen was, weer, Charles. Na analyse,
vergelijking en abstrahering kan zijn werkwijze -- contact in een conflict --
onder
woorden gebracht worden:
|
Hij is spaarzaam in zijn machtsgebruik, niet meer dan
strikt noodzakelijk is.
|
|
Hij laat de zorg voor de jongens onverlet doorgaan.
|
|
Hij zoekt naar wat de jongen dwars zit.
|
|
Hij zendt zijn boodschap uit in de
ik-vorrn, waarbij hij noch zijn kwaadheid, noch zijn sympathie, noch zijn
vastberaden wil verbergt.
|
|
Hij pleegt meta-communicatie (door het feit dat ze
helaas in een conflict zit ten tijdens en na het conflict expliciet aan te
geven).
|
|
Zijn houding is echt, gevoelsrijk, contactzoekend, zorgzaam,
gelijkwaardig en standvastig.
|
Op
deze wijze lukt het hem vrij hevige conflicten op te lossen en het contact te
behouden "ondanks mijn woede". Ondanks...? Ik opper: mede dankzij.
In mijn omschrijving van 'contact' is sprake van het uitwisselen en
herkennen van boodschappen. Zo'n boodschap kan zijn: 'Ik ben giftig en ik wil
dit en dat', zoals in de geanalyseerde verhalen het geval was. Ook als er
onplezierige boodschappen overkomen en herkend worden is er sprake van
contact. Juist in conflicten zal dat het geval moeten zijn.
[Blz.
128]
Charles'
kwaadheid, en later zijn spijt, kwam prima bij de jongens over; ik denk: juist
door de echtheid ervan. Echte kwaadheid en spijt wordt door de jongens
heel goed herkend; zij kennen het zelf al te goed.
Maar
nu omgekeerd: welke groepsleider kan en durft echte kwaadheid, tot agressie
toe, in zijn eigen beleving te herkennen? Ik denk: die groepsleider die zelf
ook woede en kwaadheid in zijn eigen beleving toelaat, die dus kwaad durft te
zijn en die hevig geëmotioneerd kan en durft te zijn. Zo'n groepsleider kan
ook in conflicten contact met de bewoners hebben.
Als
er dus in de methodische aanwijzingen sprake is van contact, dan is daarmee
niet alleen het goede en fijne contact bedoeld dat het logboek beschreef, maar
ook de geëmotioneerde woordenwisseling in een conflict, mits deze maar echt
is, overkomt en over en weer herkend wordt.
c.
Contact moet je aan durven gaan
Het
bovenstaande is in notities aan het team gerapporteerd en met hen besproken.
Het bleek dat er veel meer contactmomenten voorkwamen dan men durfde
opschrijven. Met name de meer persoonlijke en soms intieme momenten van
contact werden, als er twee leiders in dienst waren, vermeden en uit het
logboekverhaal weggelaten.
Pieter:
"Ik ben een gevoelsmens, maar ik houd me in als ik met een ander dienst
doe. Zo' n controlerend oog, dat remt me. Ik voel me dan op m' n vingers
gekeken."
Mieke:
"We praten hier meer over de behandelingsplannen. Maar die kunnen je
remmen. ( ...) Je houdt je er toch aan, uit angst en onzekerheid. Als ' t mis gaat krijg je de schuld." (Teamgesprek
23/3)
Na
dit teamgesprek verschijnen er ineens veel meer beschrijvingen van
contactmomenten in het logboek: voordien 39 passages in 29 weken, nadien 75
passages in 14 weken. De nieuwe passages zijn in de volgende notities en
gesprekken besproken.
Er blijkt dan dat contact (in dat klimaat en bij deze
handelwijze van het team) heel goed mogelijk is, zelfs heel warm en intiem kan
zijn; de jongens zijn letterlijk en figuurlijk aanhankelijk. Ze willen veel
weten van het persoonlijke gevoel en leven van hun groepsleiders. En
conflicten blijken, ook met sterk geëmotioneerd en soms pijnlijk contact,
meestal nog dezelfde dag oplosbaar te zijn. Ze komen trouwens veel minder voor
in de logboekverhalen.
d.
Het belang van de visie
In
de tweede discours-teambespreking over 'contact', toen de inmiddels vaker
beschreven contactmomenten werden besproken, kwam het team op het belang van
'het gewone': de dagelijkse omgang, de zorg voor de jongens, het 'gewoon-doen'
en
'je-zelf-zijn', het afgaan op een gescherpte intuïtie. Terugdenkend aan de
grote veranderingen die in enkele maanden tijds hadden plaats gevonden, vroeg
ik:
"Wat
was er toch met jullie aan de hand voor de kerst, dat je zo werkte?"
Een
der stafleden antwoordde toen:
"Dat zat 'm niet in dit team, het zit in
de hele inrichting, dus in ons van het hoofdgebouw. Ik geloof dat we onze
behandelingsfilosofie moeten gaan herzien."
Nia
(teamleidster,fel):
"Dan ben ik wel
vijf jaar lang met de verkeerde filosofie begeleid!"
Het team
ontwikkelde gaandeweg een eigen visie.
De jongens zijn
niet gestoord, maar
ongelukkig en geremd in hun eigenheid, dus onrustig. Hun eigenheid zou
behouden en ontwikkeld mogen worden, dus eerst door ons geaccepteerd moeten
worden. Dat geeft hen rust en veiligheid, zodat ze 'beter rondlopen ', rust
en plezier gaan kennen, gaan experimenteren en zich gaan ontwikkelen. Ze zijn
best relatiebereid. Ze vragen niet om 'structuur' met regels en grenzen, noch om veel controle of regulatie; ze
vragen contact in het dagelijks leven. Daartoe leef je als groepsleider met
hen, terwijl je zelf ' gewoon doet' en 'jezelf blijft'. Het is heel goed
mogelijk met hen contact op te bouwen, dan worden ze opener, spontaner en
minder gespannen.
Al
wat hier geschreven is over contact als belangrijk methodisch begrip,
impliceert een bepaalde grondhouding en visie waarin men niet boven, maar
naast het kind staat en waarin ruimte is voor de belangen, behoeften, rechten,
gevoelens en een eigen wil van kinderen. Het impliceert een open staan voor
hun motieven en redenen, voor wat er achter hun gedrag ligt. Het impliceert
dat men bereid is het kind als handelend wezen te zien. (Zie hoofdstuk II par 2, 3 en
4).
