2. Patronen in conflicten

[Blz 119]

a. Selectie van verhalen

Het logboek van 'De Apenrots' bevatte intussen veel beschrijvingen van conflicten, waar bovendien op verschillende manieren mee was omgegaan. Dit stelde mij in de gelegenheid om te onderzoeken of er ook patronen herkenbaar waren in het verloop van conflictverhalen, of er samenhang kon zijn tussen de vertelde werkwijze en afloop. Hiertoe zijn een aantal conflictverhalen nader bestudeerd. 

De selectie vond aldus plaats. Uit drie rubrieken ([de rubrieken 2, 3 en 4 zoals vermeld op p 83] -- zie ook het hieronder staande schema) van uit het logboek gelichte en bijeengeplakte conflictverhalen selecteerde ik 

De dubbele selectie was noodzakelijk omdat de tijd voor het bewerken van de gegevens en het opstellen van de notitie beperkt was, zeker in het voorjaar 1982, toen reeds drie groepen deelnamen aan het onderzoek [(zie het tijdschema op p 82)].

Schema V 2. Selectie van conflictverhalen  

[*] Over deze conflicten was al het nodige gezegd in de januari-notitie (nr. 1); juist in januari ging het team over tot andere handelwijzen, vandaar de keus voor deze periode.

Van deze 36 conflicten zijn, rubrieksgewijs, de analyses gemaakt en zijn met name de werkwijze en de afloop daarna (letterlijk) in kaart gebracht. 

b. Een voorbeeld

Aardappels spugen (logboek 13/10)  

 Hieronder is dit verhaal geanalyseerd en in kaart gebracht.

[Blz. 121] 

c. Conflictverhalen in kaart gebracht

Op deze wijze zijn de 36 geselecteerde conflictverhalen per rubriek in kaart gebracht.

Daartoe zijn de woorden uit de verhalen eerst omgezet in 'kernwoorden' , welke op hun beurt zijn samengevoegd tot voorlopige categorieën. De stappen van verhaaltekst via kernwoorden tot voorlopige categorieën zijn hieronder in schema gebracht.  

Schema V 4. van verhaaltekst tot categorie

 [Blz. 122] 

Daarna zijn de voorlopige categorieën (de rechter kolom op p 121) herschikt tot zinvol geachte categorieën en wel aldus.

Schema V 5.  
(3) De werkwijzen in drie categorieën ondergebracht  

Ook het vertelde over de afloop is op deze wijze van verbaaltekst, via kernwoorden en voorlopige categorieën, in zinvolle categorieën ondergebracht.

Schema V 6. Van verhaaltekst tot categorie II 
(4) De afloop  

De per rubriek in kaart gebrachte conflict-verlopen zijn in drie tekeningen in twee notities aan het team voorgelegd, in termen van de voorlopige categorieën. Een van deze tekeningen, die over de tien conflicten tussen jongens en groepsleiding, is hier [in een part bestand] weergegeven op p 123. [*6]

Schema V 7
Tien conflicten tussen groepsleiding en jongens 

[Blz 124] 

Het in kaart brengen van de elf conflicten met de informele leiders bracht een nieuwe categorie aan het licht, die is genoemd: 'communicatie en beweging in de groep'. 

Daarmee wordt gedoeld op het feit dat meerdere jongens leiderschapsfuncties in de groep gingen vervullen en daarmee tegenwicht gaven aan het trio informele leiders. Het gaat om verhaalfragmenten waarin heftige discussies in jongenstaal zijn weergegeven. De informele leiders van het trio trokken zich daarop mokkend tijdelijk terug óf gaven een andere vorm aan hun leiderschap. 

Daarna konden de drie tekeningen tot een gecombineerd worden. Daarbij zijn, terwille van de overzichtelijkheid, alleen die pijlen opgenomen die drie maal of vaker voorkwamen. De dikte van de pijlen geeft aan hoe vaak iets voorkwam. 

Uiteindelijk kon de tekening op p 125 gepresenteerd worden:

Schema V 8
Patronen in 36 conflict-beschrijvingen uit 'De Apenrots'

Deze tekening is de neerslag van 36 geselecteerde verhalen over conflicten zoals die door groepsleiders direct na de dienst verteld zijn. De tekening pretendeert slechts de werkelijkheid zoals deze beleefd en verteld is weer te geven en laat ook geen statistische bewerking toe. Dat is ook niet het doel van de tekening. Zij dient ertoe om zinvolle methodische ideeën te genereren die het beproeven waard lijken. De in 'De Apenrots' ontwikkelde ideeën volgen hieronder.

[Blz. 126] 

d. Methodische ideeën

In de tweede notitie zijn de volgende ideeën aan het team voorgelegd:

1. Machtsmiddelen leiden niet tot oplossing van het conflict, maar vaak tot escalatie en zij geven hooguit voor het moment rust. De situatie is even gered, het conflict moet (later ) alsnog worden opgelost.

2. De enige weg uit de vicieuze cirkel is: probeer de tweezijdige communicatie te herstellen. Aangenomen dat de groepsleider zijn / haar zegje heus wel zal doen, betekent dit dat de enige weg die in conflictsituaties werkelijk iets oplost is: sta open voor het verhaal (mening, gevoel) van de jongen."

In de discours-teambesprekingen en de notities daarna zijn gaandeweg de volgende methodische ideeën ontwikkeld.

Hoewel het soms noodzakelijk is je macht en overwicht te gebruiken, lost dit op zich nog geen conflict op. Het geeft hooguit even rust voor het moment. Die kun je benutten voor het eigenlijke conflictoplossende werk. 

Je kunt een conflict het beste zien als een stagnatie in de (voor het kunnen samenleven noodzakelijke) stroom van communicatie en het (al even noodzakelijke) contact. Alleen het werken op communicatie- en contactbevorderende wijzen kan conflicten helpen oplossen. 

Het gaat er daarbij om, om kennelijk belangrijke boodschappen over en weer geseind en ontvangen te krijgen. Aan die boodschappen zit een rol-aspect en een persoonlijk aspect. Beide zijn belangrijk en verdienen aandacht.

Dit impliceert de methodische aanwijzing om, juist hij conflicten, EERST open te staan voor de boodschap van de ander. Deze zal in diens taal worden overgeseind, veelal lichaamstaal, of in niet-parlementaire taal. Probeer die boodschap te ERkennen en te HERkennen in je eigen interpretatiekader en geef dat ook aan. 

ERken en HERken 

Dat geeft vaak al voldoende rust in de situatie. 

Zend DAN je eigen boodschap uit, hij voorkeur in de ik-vorm, en in taal die de ander verstaat, waarbij een persoonlijke gevoelslading niet vermeden hoeft te worden. Vaak zal het daarbij gaan om een grens-aangevende ik-boodschap.

Een en ander vereist een bepaalde grondhouding: een waarin men niet boven maar naast de bewoners staat en een waarin men hun belangen, behoeften, rechten, gevoelens, wensen en grenzen bereid is te erkennen en te herkennen en een waarin men als groepsleider ook de eigen grenzen als eigen grenzen erkent.

Bij conflicten tussen bewoners onderling gelden dezelfde aanwijzingen, met die verstande dat de groepsleider de conflicterende bewoners beiden helpt hun boodschappen naar elkaar te zenden, van elkaar te ontvangen, te erkennen en te herkennen.

Inmiddels heeft de concept-theorie uit de Berenherg een empirische ondersteuning gekregen en zijn de voorlopige aanwijzingen uit die groep ondersteund en uitgebreid. Deze empirische ondersteuning komt -- wellicht ten overvloede -- in handelingsonderzoek niet van de objectief vastgelegde feiten, maar van diegenen die in handelingsonderzoek het laatste woord hebben: de actoren. Zij konden er, blijkens hun verhalen, beter mee handelen dan met hun oorspronkelijke theorie met bijbehorende aanwijzingen, de 'theorie uit het hoofdgebouw' van pagina 113.