CYCLUSFASE I

CYCLUSFASE I:

de situatie en de handelwijzen aan de start in kaart gebracht en geīnterpreteerd:
'foto 1'

[Blz. 110]

Bij het kennismakingsgesprek met het team op 24 november 1981 gaf het team aan dat het moeilijk liep in de groep. Aarzelend uitte een van de stafleden de veronderstelling dat er in het begin van het groepsjaar al iets was misgegaan. Daarom vroeg men mij om niet alleen het logboek vanaf 24 november te lezen, maar ook het logboek te lezen vanaf 30 augustus, de dag dat het groepsjaar begon.

Zo is voor 'foto 1' het logboek gebruikt van 30/8 t/m 16/12 1981; de observerende participatie vond plaats van 10/11 t/m 17/12. Het logboek is zeer omvangrijk: 2 a 5 grote multo-vellen per dag. Hier volgen citaten uit de 'foto' [(zie p 83)] en de eerste notitie [(zie p 97)] die over het aangetroffen groepsklimaat ging.

[Blz. 111]

Een groepsleven vol conflicten

1. De contactkloof

"Van de eerste t/m de laatste bladzijde van het logboek sprong voor mij als lezer een centraal kenmerk van het groepsklimaat naar voren: een gapende contactkloof tussen jongens en leiding. (...) Uit de manier van schrijven, viermaanden lang, kwam een grote afstandelijkheid op mij af.

Het gedrag van de jongens werd beschreven in bewoordingen waaruit geen enkel respect voor de jongens valt te lezen. Het wemelt van termen als "de hele club", "het hele zaakje", "de hele meute", "de heren", "meneer moest zo nodig..", "glad-aal", "aansteller", "smoelwerk", "zeikerig" ... om er maar enkele te noemen.

In al die maanden staat er niets aardigs over hen in, behalve dan een "prima" als ze zich aanpasten aan de wensen en de regels van de leiding. Slechts zelden blijkt een zoeken naar hun beleving of een weergave daarvan. Steeds weer wordt het gedrag beschreven, zeer zelden het signaal [*1] achter het gedrag of zelfs een zoeken daarnaar. Zelfs hele vitale signalen [*2] als honger hebben of zich beroerd voelen lijken niet herkend te worden; dit verschijnt in het logboek als "moeilijk doen over eten" of als .zogenaamd ziek. .Ik spreek hier van een contactkloof omdat de signalen en boodschappen van de jongens, individueel en collectief, niet overkomen bij de groepsleiding en door haar niet erkend worden." [*3] (notitie nr 1)

[*1] Dit had moeten zijn: 'de boodschap'.
[*2] Dit had moeten zijn: 'boodschappen'.
[*3] Vgl de omschrijving van 'contact' op blz. 95

[namelijk:
"Contact is de beleving die bij een of beide contavtpartners ontstaat, in of na een communicatieve reeks, warin boodschappen zijn uitgewisseld, ontvangen en herkend zijn (blijkens feedback) in het eigen belevingskader.
Kenmerkend is een beleving van (de mogelijkheid tot) toenadring van c.q. tot de ander, van een (mogelijke) verkleining van de afstand."]

2. De rol van' oppasser' overheerst

Volgens de student-stagiair luistert de groepsleiding wel naar de belevenissen van de jongens, maar blijkens het logboek slaat dit om bij regelovertredend gedrag; dan is er geen zoeken naar de belevingen van de jongen, maar een onmiddellijk optreden als oppasser .

" De groepsleiding treedt sterk en bijna voortdurend regelend op. Er is vrijwel dagelijks sprake van sancties, waarvan het apart zetten veruit het meeste voorkomt: contact verbreken als sanctie.
Opmerkelijk scherpe en zware sancties geeft de groepsleiding op te laat binnenkomen (zelfs vijf minuten te laat zijn) en het niet-gedag-zeggen-uit-school. (...)
Thuis komen in je tijdelijke 'thuis' moet volgens de regels, anders kun je naar je kamer vertrekken, ofwel: er niet zijn. (...)
De eindindruk is dat de oppasfunctie een zeer zware invulling krijgt, ten koste van de andere functies van de groepsleiding: als een jongen van 13 a 15 jaar ' s avonds honger heeft, mag hij niet eten. Hier overvleugelt de oppasfunctie de verzorgende functie van de groepsleiding.
Herhaaldelijk verzet vanuit de bewoners is het logische antwoord. Verzet is voortdurend voelbaar, met name bij de informele leiders van de groep. Zijn zij mede daardoor de informele leiders?" (Uit: Foto 1)

[Blz. 112]

3. Conflictmatige onrust

"Rust en onrust: het meest gebruikte begrippenpaar in het logboek. Het is een drukke, onrustige groep, vermoeiend voor de leiding. Er zijn momenten van 'druk maar niet ongezellig' en momenten dat de drukte niet gezellig is. Deze laatste momenten overheersen de sfeer." (Uit: Foto 1)

De drukte is meer dan de leeftijdseigen doenerige drukte, het is een conflictmatige onrust. Jongens botsen onderling, bedreigen elkaar, zijn bang voor elkaar. De sfeer wordt steeds weer 'verziekt' door' klieren' en' keten' , vooral tijdens de maaltijden. Regels worden herhaaldelijk overtreden.

"De werkwijze van de groepsleiding in dit soort situaties is te karakteriseren als , bestrijden' : proberen te stoppen, waarschuwen, tot de orde roepen, met andere woorden: een conflict aangaan. Zeer vaak loopt dit uit op een sanctie, ~ " overwegend het uit-de-groep-sturen, naar de eigen kamer of het hobbykamertje. (...)

Deze conflicten leiden vaak tot contactverbreking die tijdelijk bedoeld is.

Het resultaat op korte termijn is aantoonbaar, doch gering. Het resultaat op lange termijn is dat de onrust steeds weer terugkeert en dat de contactbreuk blijvend en collectief dreigt te worden, zo niet al geworden is." (notitie 1 ).

Als jongens met elkaar botsen, trekt de groepsleiding vaak dit conflict naar zich toe; het onderlinge conflict wordt dan bovendien een conflict met de leiding. Nauwelijks wordt beschreven dat de leiding de jongens helpt om hun conflict op te lossen.

4. De 'stofwolk'

Hiermee bedoel ik dat er 'veel dingen achter de schermen gebeuren' ; het team beschrijft herhaaldelijk dat het geen zicht heeft op wat er tussen de jongens onderling gebeurt. Nu en dan ziet het team wel de neerslag van die stofwolk: 'geintjes' , wapens, bedreigingen, angst, macht, geheimen, delinquente daden en normen, een delinquente groepsstructuur.

5. De jongens onderling

"De relaties worden gekenmerkt door het streven naar macht en het ontkomen aan machtsuitoefening. (...) Voor praktisch alle jongens vormt het groepsleven een bedreiging. Over het algemeen overheerst er een houding om zich niet kwetsbaar op te stellen" ('foto' stagiair).

"Van meet af aan lijkt de groepsstructuur de vorm aan te nemen die door Polsky is beschreven en door hem 'een delinquente subcultuur' genoemd is [*4]. Zijn beschrijvingsvorm, het beroemd geworden 'zoute dropje' , leent zich om de structuur van deze groep te beschrijven." Drie top-jongens ("het trio") hebben de macht, de onderste jongens worden geplaagd en bedreigd.

[*4] Polsky 1962 p. 87. Polsky vermeldt ook elders de kloof ('gap') tussen jongens en leiding - Polsky e.a. 1968 p. XVI.

6. De trio-bestrijding

'Bestrijding' kenmerkt de werkwijze van het team. De strijd spitst zich toe op de drie informele leiders van de groep, 'het trio' .De trio-jongens werden vaak apart gezet, kennelijk met de bedoeling om contacten tussen de trio-jongens onderling en contacten tussen hen en de anderen tegen te gaan.

De afloop is echter dat ze elkaar vaker dan ooit opzoeken en zich des te sterker verbonden voelen. De groepsleiding kiest positie tegenover de drie en voor de rest van de groep, tegen 'de klierders' en vķķr ' de positievelingen'.

[Blz. 113]

Dit werkte niet; de contacten werden stiekem toch gelegd, met de' stofwolk' als resultaat en het trio bleef de baas. Het mobiliseren van tegendruk vanuit de groep en het kanaliseren middels activiteiten, alles werkte slechts tijdelijk.

Het feit dat jongens onder elkaar contacten aangaan is op de een of andere manier door het team niet geīnterpreteerd als een logisch gevolg van het werken in leefgroepsverband, maar geīnterpreteerd als een lastig iets en het is van meet af aan tegengegaan. Mede daardoor kon achter de stofwolk een groepsstructuur ontstaan waarin de jongens die het sterkste waren en die zich het meeste tegen de leiding verzetten, de baas waren. Het bestrijden van het trio vergrootte het probleem alleen maar (Samengevat vanuit notitie nr 1 ).

7. Autonomie en verzet

De jongens tonen veel meer neiging tot autonomie dan de groepsleiding hen toestaat. Autonomie wordt door het team geīnterpreteerd als verzet.

"Eigen vrienden (binnen en buiten de groep) lijken slechts met moeite geaccepteerd te worden,lid zijn van een platenbibliotheek mag niet, een vogel en een vis houden is te veel -- 'Kies er maar één' , eten als ze honger hebben ' s avonds mag niet, een boterham eten bij de warme maaltijd mag niet" (Foto). De jongens die zich het sterkst verzetten worden, wellicht daardoor, de informele leiders van de groep.

8. Theorie uit het hoofdgebouw

Onderstaand stukje is niet in de 'foto' opgenomen; de inhoud ervan is bewaard en in de derde cyclusfase benut. Bij de eerste cyclusfase behoorde het in kaart brengen van de in het veld, in casu bij de staf, aanwezige theorie. Daartoe zijn door de studenten twee stafleden, geīnterviewd. Het verslag daarvan vat ik hier samen.

De jongens hebben stoornissen in hun persoonlijkheid: ze hebben een ontwikkelingsachterstand waardoor ze zich niet leeftijdsadequaat gedragen. Ze zijn wantrouwend, dus weinig relatie-bereid. Ze hebben behandeling nodig en dat vereist een bepaald klimaat waarin relatievorming met de groepsleiding kan plaatsvinden. De jongens zijn aanvankelijk echter nog niet relatie-bereid. Daarom vindt de eerste opvang in dit behandelingstehuis plaats in een aparte groep ('De Apenrots '), waarin hen een klimaat wordt aangeboden dat past bij deze jongere jongens.
Het doel daarvan is het leeftijdsadequate functioneren te bevorderen, hen rustiger en meer open voor anderen te maken. Het werk in deze groep begint met het bieden van 'structuur', dwz grenzen en regels. Daarbinnen moeten de jongens zich veilig gaan voelen en vanuit die veiligheid een relatie met de leiding aan gaan durven. Op dat moment zijn ze 'behandelingsrijp' en gaan ze naar een der andere groepen van het tehuis, waar hen een behandelingsklimaat, een relatie met de groepsleiding wordt aangeboden. Die behandeling houdt o.a. in: inzicht in de eigen problematiek. Die behandeling bedoelt de stoornis op te heffen.

Het gesprek met het team over de 'foto' vond plaats na het kiezen van de doelen, dus in de tweede cyclusfase.