Vorige Start Omhoog Volgende  

Par. 3. De praktijk overdacht

[Blz. 274]

Inleiding

In deze laatste paragraaf keren we terug naar de praktijk van alledag, zoals deze verteld is door de groepsleiding. Er volgen een aantal logboekverhalen, zoals deze direct na het werk geschreven zijn.

Het is de bedoeling van dit onderzoek geweest om methodische ideeën te ontwikkelen, met behulp waarvan de groepsleiding en haar begeleiders zinvol en vruchtbaar over het werk kunnen spreken en denken, vooraf, al werkend en achteraf. Dit spreken en denken doet men met behulp van begrippen. Het is de taak van het vak orthopedagogiek om hiertoe de meest juiste en vruchtbare begrippen aan te reiken. Naar ik hoop is dat in dit onderzoek gebeurd.

Om twee redenen zijn naast de onderstaande voorbeelden in de kantlijn begrippen genoteerd.

Ten eerste om de begrippen van een concrete illustratie te voorzien.

Ten tweede om, als lezer, de proef op de som te kunnen nemen en te bezien of het inderdaad vruchtbaar is om met behulp van déze begrippen over de verhalen van de werkvloer na te denken.

 

Wat in de kantlijn vermeld is, zijn niet de oorspronkelijke coderingen ([zie p 87 e.v.;] die waren op veel concreter niveau), maar, voor zover toepasbaar, de in dit onderzoek gebruikte en ontwikkelde begrippen. Die begrippen zijn te vinden in het drieluik op p 257 van dit hoofdstuk; ze zijn bijeengezet in de samenvatting van hoofdstuk X, waar weer verwezen wordt naar de pagina' s waar ze nader besproken zijn.

1. Handelwijze I: gedrag beheersen

a. "Kale neet!!"

(Logboek 'De Bosvogels' 10-9 '82, Albert)

Dit verhaal stamt uit 'het oude logboek' van 'De Bosvogels', dus uit de periode vóór het onderzoek daar begon (zie p 173). De jongen Jeffrey, toen twaalfjaar, was de oudste en sterkste knul van de groep. Juist toen het onderzoek begon was besloten hem naar een ander tehuis over te plaatsen omdat het team met hem vastgelopen was.

Vanmorgen om zeven uur al herrie. Jeffrey ging zijn bed afhalen, pakte schone dekens en lakens (hij was nat' s nachts). Gerina stond bij Nikie en Frits op de kamer. T oen ik onder de douche stond, was Jeffrey me voor de badkamerdeur aan het uitschelden voor' Kale neet!'

Interpretatie als ongewenst gedrag.

Hij moest de schone deken terugleggen.
Nikie, Gerina, Frits en Jeffrey gebruiken. stonden voor de badkamer herrie te maken, dus moeten vanavond een half uur eerder naar bed.

Functionele macht

Maar toen... ik was boos op Jeffrey:

1) herrie om zeven uur,

2) schone dekens pakken, dus stapel dekens omgevallen, vuile deken bij schone dekens,

3) 'Kale neet!' zeggen,

4) hij weigerde schone deken van bed te halen.

 


Toen ik hem sommeerde dat alsnog te doen, schold hij me weer uit voor "Kale neet!" ... en: "Ik hoop dat al je haren ook nog uitvallen en dat je  kapotgeschoten wordt... " etc.

Escalatie


[Blz. 275]

Toen heb ik hem een ontzettend pak voor niet met mate. zijn kont gegeven.

Macht gebruiken, niet met mate

Toen moest hij zelf zijn zwemspullen uitspoelen en ophangen, want ik mag dat niet meer doen, anders vallen mijn haren uit.

Voorwaardelijke zorg

Dus Jeffrey pakt de fiets en wil wegrijden.

Omgangsbreuk

Dus dreig ik: 'Als je wegrijdt met die fiets, ben je hem kwijt en geef ik hem niet terug.'

Meer macht gebruiken

Dus racet hij de poort uit. Dus is hij nu zijn fiets kwijt.

Omgangsbreuk

 

Vierdagen later (14-9 '82)

 

Jeffrey zat tv te kijken terwijl hij moest douchen. Onder veel getier ging hij naar boven. Hij was na één seconde (of zo) terug en brulde toen hij echt moest douchen, en nu goed.  

Interpretatie als ongewenst gedrag
Door al dit gezeik mocht hij Macht gebruiken. pas beneden komen toen het programma afgelopen was. Macht gebruiken

Enfin -- schelden en zo, maar hij durfde toch geen' Kale neet!' meer te zeggen. En dit mag gerust een enorme vooruitgang genoemd worden, vergeleken met vorige week, ofschoon de rest natuurlijk te gek is.

Aangepast gedrag
Het inslapen op de driemans-kamer gaf nogal wat problemen. Ongewenst gedrag

Zaklamp afgepakt van Jeffrey. Ook Nikie en Frits maakten vaak en veel herrie. Tijd beneden gezet en karweitjes laten doen.

Macht gebruiken

b. "Omdat ze zichzelf ziek verklaart"

(Logb. 'De Meervogels' 1/3 '83, Trudy)

Dit verhaal komt uit het logboek van 'De Meervogels' [*], het stamt uit de tijd van de 'eerste foto'.

[*] Een groep voor acht oudere meisjes.

Brechtje ziek op bed gelaten. De rest dus weg. Nee, niet. Ik heb bonje met Tamar.
Ik voel me er wel wat vervelend bij. achteraf:

Bevinding achteraf: vervelend

Van mij moest ze naar school ( nadat ze naar de dokter geweest was ). Vervelend.
Ze begon toen over het vervoer -- geen fiets e.d. Ze had bij Xaviera  achterop gekund. Ze gooide echter de kop in de nek en vertikte het om te gaan.

Interpretatie als ongewenst gedrag

Uiteindelijk kon ik een fles naar mijn kop krijgen, zei ze tegen Xaviera en moest ik niet meer aan haar deur komen.

Omgangsbreuk

Dus moest ik wel terug. Toen heb ik duidelijk gezegd dat ik vond dat ze best naar school kan, vervelend dat ze wat verkouden is enz., maar geen reden om thuis te blijven. Als ze niet naar school gaat, blijft ze de hele dag op haar kamer.

Macht gebruiken

Ze negeerde me volkomen en bleef zogenaamd hardnekkig lezen. Ik Omgangsbreuk.. negeer haar nu, ze moet zelf maar komen.

Omgangsbreuk

Ik twijfel wat, omdat ik ook voel dat ik streng ben omdat het naar school gaan in het algemeen wat moeizaam gaat -- kwaaltjes. En op haar persoonlijk omdat ze veel klaagt.

Twijfel achteraf

Ze heeft nu dus straf en is woest op mij omdat ze zichzelf ziek verklaart. 

Autonomie = schaduwkant

Uit het  verslag van de late dienst (Bart):

 
 

Daarna met Tamar gepraat. AI snel kwam naar voren dat ze zich rot voelt en naar Brugstad wil.

De boodschap: gevoel & wens

Heb afgehouden daarover te praten, om het gebeurde van vandaag eerst uit te praten.
Moeilijk om het echt duidelijk te krijgen. Ze heeft al gauw een excuus. Trudy zou haar niet mogen. Ze ziet zelf ook dat ze door haar houding reacties oproept.

Communicatie over gedrag, niet over boodschap

 

c. "We redden het zo niet"

(Logb. 'De Meervogels' 14/6 en 15/6 '83)

In het logboek van 'De Meervogels' wordt de laatste episode verteld van het vastlopen met Dorie. Het is besproken aan de hand van de vierde notitie -- zie p 169 en 170.

[Blz. 276]

Dorie was aanvankelijk in een leuke bui. Ook vast van plan om om 22 uur naar haar kamer te gaan. Ze had toch al veel slaap, zei ze.
Zuske sprak ik nog aan op: weer die vriendjes bij het hek op maandagavond. Gezegd dat het afgelopen moest zijn en zo Peter en Paultje voorlopig niet echt op bezoek mogen komen.

Macht gebruiken
Haar ook gezegd dat het opvallend is dat ze de laatste tijd zo op en neer gaat, enz. enz. Ze wil eigenlijk ook weer beter, neemt zich dat steeds weer voor. Communicatie over gedrag

Vanavond was het tegendeel echter waar. Ze kwam om half negen weer thuis, met Peter. 'n Rommelige sfeer, Diny voor Karin ook op bezoek. Dan zijn Karin en Dorie al wat drukker ook.
Peter moest van mij om 21 uur weg. Dat was goed, maar toen puntje bij paaltje kwam, gaf Zuske een grote mond.

Interpretatie als ongewenst gedrag
Ik zei dat ik daar niet van gediend was en dat Peter dan helemaal niet meer binnenkwam. Macht gebruiken
Dorie sprong onmiddellijk in de bres voor Zuske en begon te dreigen: "Wát... jij... " enzovoorts...
Ik zei dat ze zich er niet mee moest bemoeien en dat Zuske goed wist waar ik het over had. Zuske bleef grof en Dorie begon mij te duwen.
Escalatie

Dorie had trouwens tevoren een plant omgegooid en dat moest ze van mij opruimen. Met publiek doet Dorie echter heel stoer en ze deed daar dus al moeilijk over.
Aansluitend zei ik dat Peter nu weg moest en toen dus die toestand.

Interpretatie als ongewenst gedrag

Dorie begon me werkelijk behoorlijk te duwen en ik zei dat ze onmiddellijk naar haar kamer kon gaan en er niet meer af hoefde te komen en René er onmiddellijk uit.

Meer macht gebruiken

Nou, die ging. Dorie naar de gang en toen toch maar naar haar kamer. Zuske daar later ook heen.

Aangepast gedrag
 Ik dacht: laat ze maar even. Omgangsbreuk.
Zuske terug in de groep en ik zei tegen haar: zulke dingen zijn wel te grijs hoor (ik was nog kwaad) en dat doe je niet weer zo! Zuske ook weer op hoge poten: ik begreep haar niet, ik begreep niets van de meisjes hier . Communicatie over gedrag, boodschap niet begrepen

Zij kwaad af en Dorie er meteen weer bij. Zuske had me in het begin van de avond verteld hoe belangrijk Peter en Paultje waren voor haar nu en dat ze ze iedere dag wilde zien en dus' s maandags en' s woensdags ook bij het hek zag.

De kennelijk belangrijke boodschap: belang & wens.
Dorie in ieder geval meteen weer dreigen. Escalatie
Ik snap nu dat ze wel eens iemand van de leiding in elkaar geslagen heeft. Gedrag is eigenschap van kind

Het liep weer op, want ik herhaalde dat Dorie naar haar kamer moest.

Macht gebruiken

Toen - vijfminuten later - vertrokken Dorie en Zuske demonstratief met een ingepakte tas. Ik heb ze laten gaan zonder iets te zeggen.
(Hellen)

Omgangsbreuk
 

15/6

 

Naar aanleiding daarvan (ik schrijf nu de volgende dag verder) een rommelig en onrustig naar bed gaan. De meiden wijzen Dories gedrag af en met name Xaviera vindt dat het Dories eigen schuld is als ze weg moet. Eefje en Tamar kwamen ook met opmerkingen, dat sinds Dorie hier is, de hele groep anders is -- Zuske is veranderd enzovoorts. Ik kreeg geen kritiek, wat me naast een rot gevoel toch ondersteunde.

 
Zuske en Dorie zijn niet terug. (...)
Vanmorgen met de directie besloten dat Dorie weg gaat.
Vastloper

Ik vind het toch heel rot -- vind haar in wezen een lieve en leuke meid, maar we redden het zo niet.

Kater, onmacht
Andere meiden worden ook heel onrustig en krijgen geen goede aandacht meer. (Hellen) 'Chaos'
 

Uit het verslag van de late dienst (Nia):

 

.
[Blz. 277]
.

 

Zuske en Dorie kwamen om 17.30 terug. Zuske heeft eerst met de directeur gepraat, daarna Dorie. Zuske was behoorlijk overstuur, zat alleen maar te huilen en te trillen. Ze vroeg of ze tot vrijdag bij die mevr. Christiaanse mocht blijven om bij te komen en uit te rusten. Na overleg dit toch maar besloten.
Karel ( directeur) heeft Dorie voorgesteld om naar een opvanghuis te gaan en van daaruit verder te kijken wat het beste voor haar is.
Dorie weigerde dit pertinent en zei: ik pak m' n koffers en ga weg.
Karel heeft nog tegen haar gezegd dat dat beslist niet verstandig was. Maar ze ging. Ze pakte haar spulletjes bij elkaar en vertrok.
De meesten hadden met haar te doen.

Vastloper
Ciska liep rond te bazuinen dat wij haar hadden weggestuurd. En jawel hoor, de halve Bovengroep beneden en stennis maken. Even grote drukte.
Toen met onze groep aan tafel zitten praten over het gebeurde.
Tamar helemaal in tranen, wilde terug naar haar moeder, ze hield het

hier niet uit.

Kennelijk belangrijke boodschappen

Tegen haar gezegd dat ik het fijn zou vinden dat ze hier zou blijven. lk zei: iedereen heeft het nu moeilijk, het is beter als we bij elkaar blijven.

Ik-boodschap

Dat vond ze uiteindelijk ook.
Later op de avond werd het rustiger. De meiden zijn ook echt moe van het hele gebeuren van de laatste dagen. We hebben patat gebakken en iedereen met een bordje patat gezellig bij elkaar.

Geen omgangsbreuk

Pleegouders van Dat pleeggezin van Dorie belde. Even later kwam hij samen met Dorie Dorie moeten nu nog wat spullen halen.Ze blijft voorlopig bij hen. Hij vond het ook wel moeilijk, maar kon Dorie niet over straat laten lopen. Hij neemt haar nu maar weer in huis en hoopt er het beste van.
De meiden ook weer gerustgesteld nu Dorie onderdak heeft. ledereen ging redelijk op tijd naar bed. De stemming onderling is goed, een solidair gevoel zo met elkaar.

Pleegouders van Dorie moeten  nu weten te handelen waar de groepsleiding het niet meer wist

2. Handelwijze III: conflict ontwijken

a. "Geen conflict waard"

(Logboek 'De Meervogels' 18/3 '83, Bart)
In de paasvakantie zijn er weinig meisjes in 'De Meervogels'.

 

Aan tafel maar heel weinig meisjes en daarom eten Janneke (leidster) en Ciska uit' De Sluisgroep' mee.
Al vanaf het begin was Ciska heel druk, die nog gestimuleerd werd door Dorie en Zuske die daarin meegingen. Het was niet echt vervelend, maar een gesprek of rustig af eten is dan onmogelijk.

Interpretatie als ongewenst gedrag
Ciska af en toe geprobeerd af te remmen. te remmen. Zonder succes. Gedrag proberen af te remmen

Ik had het gevoel te moeten kiezen tussen óf conflict óf zo laten.
Vond de situatie geen conflict waard.

Conflict nu ontweken

Dus bleef het rommelig tot het eind.
Achteraf wel tevreden over de keuze, maar toch een onbevredigend gevoel, ongezellige tafelsituatie. Heb het idee dat het met Ciska erbij  bijna niet anders kan.

Conflict sudder voort

b. "Machteloos"

(Logboek 'Het Mezennest' [*] 16/3 '82, Karel)
In 'Het Mezennest'* werd in 36 van de 40 eerste geanalyseerde conflicten met 'ontwijken' gewerkt.

[*] * Eveneens een groep voor acht oudere meisjes.

Om elf uur kwamen Fanny en Giana. Ik heb hen gezegd dat ik het geen stijl vond wat ze gedaan hebben. Niet thuis eten en dan de rest van de dag in de kroeg zitten en als je thuis komt maar doen alsof er niets gebeurd is.
Toch ben ik hier verder niet op doorgegaan omdat de dames een behoorlijke portie alcohol binnen hadden.

Conflict nu ontweken

.
[Blz. 278]
.

 
Toen ik om elf uur zei dat ze naar bed moesten, kon ik het wel vergeten. Heel demonstratief bleven ze zitten en reageerden helemaal niet. Dat vind ik rot. Net alsof je tegen een muur staat te praten. Ik voel me dan machteloos. Communicatie geblokkeerd
 Maar ik heb geen zin om me dan maar weer kwaad te maken. Zich inhouden
 Ik heb gezegd dat ze het dan zelf maar moeten bekijken en ben toen gegaan ( ...). Omgangsbreuk

Na een tijdje zijn ze toch naar boven gegaan (...).

Adempauze.
Fanny en Giana kwamen om twaalf uur weer beneden. Gezegd dat ik geen zin heb in gezeik vanavond. Ook Sonja zei dat ze zich rustig moesten houden. Daarna was alles erg rustig. Het verhaal herhaalt zich.

 

3. Handelwijze II, persoon ontmoeten: omgaan met het kind als persoon

Het team van 'Het Eiland' [*] was gewend vooral vanuit het kantoortje te werken en de leefsituatie aan de moeders en hun kinderen over te laten. Ook was men gewend om in de omgang met de kinderen het voetspoor van de moeders en hun stijl van optreden te volgen. In het zoeken naar betere werkwijzen ging de studente-stagiaire voorop. Hier volgen twee verhalen van haar.

[*] Een groep voor crisis-opvang voor moeders en (doorgaans heel jonge) kinderen.

a. Speelgoed!

(Logboek' Het Eiland' 20/3' 83, Els)
 

Gistermiddag vroeg Jolijn (moeder) aan me: 'Hé, Els, kan jij me' n opvoedkundig advies geven over Kees-Jan? Hij zit steeds wat te klieren met koffiekopjes en zo. Hoe krijg ik hem rustig?'
Ik zei: 'Geef 'm wat te spelen of wat krantenpapier wat hij kan scheuren' .Gaby (moeder) kwam toen met het voorstel blokken op' t kantoortje op te gaan halen. Die hadden zij (Katja -- moeder -- en Gaby en de leiding) laatst gekocht en nog wat speelgoed.
Jolijn en ik naar het kantoortje. Jolijn nam Kees-Jan mee en ik Nienke.

Moeder ziet gedrag,
groepsleidster ziet de kennelijk belangrijke boodschap: een behoefte.
We kwamen terug met blokken voor Kees-Jan en een kruipfietsje voor Nienke. De andere kinderen (Josee, Lenneke, Bernardo en Bea) kwamen er als vliegen op de stroop op af. Behoefte blijkt te bestaan.
Bea ging ook met de blokken spelen. Jolijn vond dit echter niet goed: 'Nee, Bea, dat is voor Kees-Jan' -- op boze toon. Bea begon ontroostbaar te huilen, ze was ook kwaad. Jolijn: ' Als je begint te  janken stuur ik je naar je kamer hoor!'
Ik wou naar Bea om te zeggen dat ik haar ook speelgoed uit wou laten kiezen, maar ik kwam er niet tussen.
Moeder gebruikt macht,
groepsleidster wil aan behoefte voldoen.
Jolijn sleepte Bea naar de kamer. Even later kwamen ze allebei weer  terug. Bea huilde stil.
Ik liep naar Bea toe en zei: 'Zullen we voor jou  ook speelgoed gaan uitzoeken?'
Bea fleurde helemaal op, haar  gezichtje straalde.
Behoefte erkend, begrepen en aanvaard
Ze knikte' Ja!' en liep met me mee naar het kantoor. Contact

Prompt reageerde ook Lenneke, Bernardo en Josee, dat ze ook wat uit wilden zoeken. We gingen met z' n allen naar het kantoor. Lenneke zei onderweg tegen mij: 'Dat is anders niet eerlijk hè, dat er één speelgoed krijgt en de anderen niet.' 'Nee hè, dat is niet leuk,' zei ik.
Na een tijdje kwamen we terug, iedereen had wat uitgezocht. Ze waren allemaal leuk aan het spelen.

Rechten erkend

 Kees-Jan liep weer weg van de blokken. Ik ging toen op de grond zitten, bij de blokken. Kees-Jan kwam er weer aan.

Voorwaarde scheppen voor contact
Ik heb zo even met 'm torens gebouwd en weer laten omgooien. Contact
Hij kon er echter niet lang mee bezig zijn. Even later kwamen Nienke, Josee en Bea bij de blokken zitten. We hebben daar toen met z'n allen wat gespeeld met de blokken en' t springtouw. Contact

Na drie kwartier hield ik er mee op.
Even later zag ik Betty (moeder) en Jolijn met 't springtouw spelen.
Ik had Betty nog nooit met haar kinderen zien spelen.
Ik vond het heel leuk om dat te zien.
Ik had' t idee dat' t effect heeft gehad op Betty mij te zien spelen met onder andere haar kinderen.

Groepsleidster volgde eigen stijl;
moeder probeert die nu ook eens:

ze heeft contact met haar kinderen

 

[Blz. 279] 

b.Koekjes en kwaadheid

(Logboek 'Het Eiland' 24/3 '83, Els)
 

Vanmiddag kwamen de kinderen uit school. Josee had weer in haar  broek geplast. Josee vroeg aan haar moeder om een koekje. Betty (moeder): ' Nee, eerst doen we je pyjama aan!' Josee begon hysterisch te huilen. Later kwamen ze terug, Josee in pyjama. 
Nienke wilde een koekje -- Josee had een zak met koekjes die ze op de kindergroep gebakken had. Josee wilde er haar geen geven. Betty zei dat Josee dat wel moest doen. Betty liep achter Josee aan, die wegrende. Betty haalde er een koekje uit. Josee hysterisch.  

Moeder:
voorwaardelijke zorg.
Moeder wil gedrag beheersen.

Even later wilde Josee met de bromtol spelen, waar Lenneke (haar zusje) mee aan het spelen is. Ze krijgt' m niet en geeft Lenneke een gebruikt macht in schop. 

Ook Josee gebruikt macht in conflict.
Betty springt op. Josee rent hard voor haar moeder weg. 
Betty pakt haar en geeft haar tikken op de billen en zegt: 'En nou is het genoeg met jou!' Ze brengt haar naar de slaapkamer. 
Macht gebruiken
Escalatie
Omgangsbreuk

Betty komt terug en we horen Josee in 't badhok tegen spullen schoppen. Betty merkt op dat ze thuis Joseetje naar haar kamer kon brengen om af te koelen, waar ze dan met speelgoed gaat smijten. Hier is dat moelijker omdat dan meteen de slaapkamerdeur op slot moet en dan voelen ze zich zo opgesloten. Dus dat gaat niet.

Onmacht

Ik zeg tegen Betty dat ik even zal kijken naar Joseet je. 
Ik liet haar eerst even schoppen. Toen ging ik naar haar toe. Ik vond de zak met koekjes op de grond en zei: 'Josee, je koekjes!' Josee stond op de gang van de slaapkamer. Ik liep hun slaapkamer in. Josee kwam schreeuwend naar me toe en riep: 'Geef hier die koekjes!' Ik zei tegen haar: 'Sla me maar'. Ze sloeg op m'n knie. 'Nog 'n keer,' zei ik. 'Ja! Met de zak koekjes!' zei Josee en sloeg de koekjes op m'n hand. ' Nog' n keer,' zei ik. Ze ging echter naar' t badhok.  

Groepsleidster volgt eigen stijl:
Langs het gedrag heen kijken naar de boodschap, ruimte bieden voor de schaduwkant.
Ik ging naar haar toe en zei: 'Je bent kwaad hè?' 'Ja,' zei ze, 'morgen heb ik lekker toch een feestje, van de juf' 'Oh, leuk,' zei ik, 'dan krijg je zeker ook iets lekkers.' 'Weet ik niet,' zei Iosee. De boodschap erkend en begrepen

Josee: 'Ik wil naar Anja toe (vriendinnetje).' Ik: 'Woont die ook hier?' 'Ja, boven... mag ik niet van mamma...' Toen begon ze te huilen over het koekje dat haar moeder aan Lenneke had gegeven. 
Ik zei weer: 'Je bent kwaad hè? Op alles he?' Haar boosheid zakte. 

De boodschap erkend en begrepen.  

Ze kwam heel dicht naar mij toe (ik zat op de hurken). Toen gaf ze mij een stukje koek

Contact gelegd. Nabijheid mogelijk.
en liep vrolijk pratend met mij de groep op. Conflict 'over'.  
 

 

Vorige Start Omhoog Volgende