Par. 3. De praktijk overdacht[Blz.
274] Inleiding
In
deze laatste paragraaf keren we terug naar de praktijk van alledag, zoals
deze verteld is door de groepsleiding. Er volgen een aantal logboekverhalen,
zoals deze direct na het werk geschreven zijn. Het
is de bedoeling van dit onderzoek geweest om methodische ideeën te
ontwikkelen, met behulp waarvan de groepsleiding en haar begeleiders zinvol
en vruchtbaar over het werk kunnen spreken en denken, vooraf, al werkend en
achteraf. Dit spreken en denken doet men met behulp van begrippen. Het is de
taak van het vak orthopedagogiek om hiertoe de meest juiste en vruchtbare
begrippen aan te reiken. Naar ik hoop is dat in dit onderzoek gebeurd. Om twee redenen zijn naast de onderstaande voorbeelden in de kantlijn begrippen genoteerd.
Wat in de kantlijn vermeld is, zijn niet de oorspronkelijke coderingen ([zie p 87 e.v.;] die waren op veel concreter niveau), maar, voor zover toepasbaar, de in dit onderzoek gebruikte en ontwikkelde begrippen. Die begrippen zijn te vinden in het drieluik op p 257 van dit hoofdstuk; ze zijn bijeengezet in de samenvatting van hoofdstuk X, waar weer verwezen wordt naar de pagina' s waar ze nader besproken zijn. 1.
Handelwijze I: gedrag beheersen
a. "Kale neet!!"(Logboek
'De Bosvogels' 10-9 '82, Albert) Dit verhaal stamt uit 'het oude logboek' van 'De Bosvogels', dus uit de periode vóór het onderzoek daar begon (zie p 173). De jongen Jeffrey, toen twaalfjaar, was de oudste en sterkste knul van de groep. Juist toen het onderzoek begon was besloten hem naar een ander tehuis over te plaatsen omdat het team met hem vastgelopen was. |
Vanmorgen om zeven uur al herrie. Jeffrey ging zijn bed afhalen, pakte schone dekens en lakens (hij was nat' s nachts). Gerina stond bij Nikie en Frits op de kamer. T oen ik onder de douche stond, was Jeffrey me voor de badkamerdeur aan het uitschelden voor' Kale neet!' |
Interpretatie als ongewenst gedrag. |
||||||||
Hij moest de schone
deken terugleggen. |
Functionele macht |
||||||||
Maar toen... ik was boos op Jeffrey:
|
|
||||||||
|
Escalatie |
||||||||
|
|||||||||
Toen
heb ik hem een ontzettend pak voor niet met mate. zijn kont gegeven.
|
Macht gebruiken, niet met mate |
||||||||
Toen moest hij zelf zijn zwemspullen uitspoelen en ophangen, want ik mag dat niet meer doen, anders vallen mijn haren uit. |
Voorwaardelijke zorg |
||||||||
Dus Jeffrey pakt de fiets en wil wegrijden. |
Omgangsbreuk |
||||||||
Dus dreig ik: 'Als je wegrijdt met die fiets, ben je hem kwijt en geef ik hem niet terug.' |
Meer macht gebruiken |
||||||||
Dus racet hij de poort uit. Dus is hij nu zijn fiets kwijt. |
Omgangsbreuk |
||||||||
Vierdagen later (14-9 '82) |
|||||||||
Jeffrey zat tv te kijken terwijl hij moest douchen. Onder veel getier ging hij naar boven. Hij was na één seconde (of zo) terug en brulde toen hij echt moest douchen, en nu goed. |
Interpretatie als ongewenst gedrag | ||||||||
Door al dit gezeik mocht hij Macht gebruiken. pas beneden komen toen het programma afgelopen was. | Macht gebruiken | ||||||||
Enfin -- schelden en zo, maar hij durfde toch geen' Kale neet!' meer te zeggen. En dit mag gerust een enorme vooruitgang genoemd worden, vergeleken met vorige week, ofschoon de rest natuurlijk te gek is. |
Aangepast gedrag | ||||||||
Het inslapen op de driemans-kamer gaf nogal wat problemen. | Ongewenst gedrag | ||||||||
Zaklamp afgepakt van Jeffrey. Ook Nikie en Frits maakten vaak en veel herrie. Tijd beneden gezet en karweitjes laten doen. |
Macht gebruiken |
b. "Omdat ze zichzelf ziek verklaart"(Logb. 'De Meervogels' 1/3 '83, Trudy) Dit verhaal komt uit het logboek van 'De Meervogels' [*], het stamt uit de tijd van de 'eerste foto'.
|
Brechtje ziek op bed gelaten.
De rest dus weg. Nee, niet. Ik heb bonje met Tamar. |
Bevinding achteraf: vervelend |
Van
mij moest ze naar school ( nadat ze naar de dokter geweest was ). Vervelend.
|
Interpretatie als ongewenst gedrag |
Uiteindelijk kon ik een fles naar mijn kop krijgen, zei ze tegen Xaviera en moest ik niet meer aan haar deur komen. |
Omgangsbreuk |
Dus moest ik wel terug. Toen heb ik duidelijk gezegd dat ik vond dat ze best naar school kan, vervelend dat ze wat verkouden is enz., maar geen reden om thuis te blijven. Als ze niet naar school gaat, blijft ze de hele dag op haar kamer. |
Macht gebruiken |
Ze negeerde me volkomen en bleef zogenaamd hardnekkig lezen. Ik Omgangsbreuk.. negeer haar nu, ze moet zelf maar komen. |
Omgangsbreuk |
Ik twijfel wat, omdat ik ook voel dat ik streng ben omdat het naar school gaan in het algemeen wat moeizaam gaat -- kwaaltjes. En op haar persoonlijk omdat ze veel klaagt. |
Twijfel achteraf |
Ze heeft nu dus straf en is woest op mij omdat ze zichzelf ziek verklaart. |
Autonomie = schaduwkant |
Uit het verslag van de late dienst (Bart): |
|
Daarna met Tamar gepraat. AI snel kwam naar voren dat ze zich rot voelt en naar Brugstad wil. |
De boodschap: gevoel & wens |
Heb
afgehouden daarover te praten, om het gebeurde van vandaag eerst uit
te praten. |
Communicatie over gedrag, niet over boodschap |
c. "We redden het zo niet"(Logb. 'De Meervogels' 14/6 en 15/6 '83) In het logboek van 'De Meervogels' wordt de laatste episode verteld van het vastlopen met Dorie. Het is besproken aan de hand van de vierde notitie -- zie p 169 en 170. |
[Blz. 276]
Dorie
was aanvankelijk in een leuke bui. Ook vast van plan om om 22 uur naar
haar kamer te gaan. Ze had toch al veel slaap, zei ze. |
Macht gebruiken |
Haar ook gezegd dat het opvallend is dat ze de laatste tijd zo op en neer gaat, enz. enz. Ze wil eigenlijk ook weer beter, neemt zich dat steeds weer voor. | Communicatie over gedrag |
Vanavond
was het tegendeel echter waar. Ze kwam om half negen weer thuis, met
Peter. 'n Rommelige sfeer, Diny voor Karin ook op bezoek. Dan zijn
Karin en Dorie al wat drukker ook. |
Interpretatie als ongewenst gedrag |
Ik zei dat ik daar niet van gediend was en dat Peter dan helemaal niet meer binnenkwam. | Macht gebruiken |
Dorie sprong onmiddellijk in de bres voor Zuske en begon
te dreigen: "Wát... jij... " enzovoorts... Ik zei dat ze zich er niet mee moest bemoeien en dat Zuske goed wist waar ik het over had. Zuske bleef grof en Dorie begon mij te duwen. |
Escalatie |
Dorie
had trouwens tevoren een plant omgegooid en dat moest ze van mij
opruimen. Met publiek doet Dorie echter heel stoer en ze deed daar dus
al moeilijk over. |
Interpretatie als ongewenst gedrag |
Dorie begon me werkelijk behoorlijk te duwen en ik zei dat ze onmiddellijk naar haar kamer kon gaan en er niet meer af hoefde te komen en René er onmiddellijk uit. |
Meer macht gebruiken |
Nou, die ging. Dorie naar de gang en toen toch maar naar haar kamer. Zuske daar later ook heen. |
Aangepast gedrag |
Ik dacht: laat ze maar even. | Omgangsbreuk. |
Zuske terug in de groep en ik zei tegen haar: zulke dingen zijn wel te grijs hoor (ik was nog kwaad) en dat doe je niet weer zo! Zuske ook weer op hoge poten: ik begreep haar niet, ik begreep niets van de meisjes hier . | Communicatie over gedrag, boodschap niet begrepen |
Zij kwaad af en Dorie er meteen weer bij. Zuske had me in het begin van de avond verteld hoe belangrijk Peter en Paultje waren voor haar nu en dat ze ze iedere dag wilde zien en dus' s maandags en' s woensdags ook bij het hek zag. |
De kennelijk belangrijke boodschap: belang & wens. |
Dorie in ieder geval meteen weer dreigen. | Escalatie |
Ik snap nu dat ze wel eens iemand van de leiding in elkaar geslagen heeft. | Gedrag is eigenschap van kind |
Het liep weer op, want ik herhaalde dat Dorie naar haar kamer moest. |
Macht gebruiken |
Toen
- vijfminuten later - vertrokken Dorie en Zuske demonstratief met een
ingepakte tas. Ik heb ze laten gaan zonder iets te zeggen. |
Omgangsbreuk |
15/6 |
|
Naar aanleiding daarvan (ik schrijf nu de volgende dag verder) een rommelig en onrustig naar bed gaan. De meiden wijzen Dories gedrag af en met name Xaviera vindt dat het Dories eigen schuld is als ze weg moet. Eefje en Tamar kwamen ook met opmerkingen, dat sinds Dorie hier is, de hele groep anders is -- Zuske is veranderd enzovoorts. Ik kreeg geen kritiek, wat me naast een rot gevoel toch ondersteunde. |
|
Zuske en Dorie zijn niet terug. (...) Vanmorgen met de directie besloten dat Dorie weg gaat. |
Vastloper |
Ik vind het toch heel rot -- vind haar in wezen een lieve en leuke meid, maar we redden het zo niet. |
Kater, onmacht |
Andere meiden worden ook heel onrustig en krijgen geen goede aandacht meer. (Hellen) | 'Chaos' |
Uit het verslag van de late dienst (Nia): |
|
. |
|
Zuske
en Dorie kwamen om 17.30 terug. Zuske heeft eerst met de directeur
gepraat, daarna Dorie. Zuske was behoorlijk overstuur, zat alleen maar
te huilen en te trillen. Ze vroeg of ze tot vrijdag bij die mevr.
Christiaanse mocht blijven om bij te komen en uit te rusten. Na
overleg dit toch maar besloten. |
Vastloper |
Ciska liep rond te bazuinen dat wij haar hadden
weggestuurd. En jawel hoor, de halve Bovengroep beneden en stennis
maken. Even grote drukte. Toen met onze groep aan tafel zitten praten over het gebeurde. Tamar helemaal in tranen, wilde terug naar haar moeder, ze hield het hier niet uit. |
Kennelijk belangrijke boodschappen |
Tegen haar gezegd dat ik het fijn zou vinden dat ze hier zou blijven. lk zei: iedereen heeft het nu moeilijk, het is beter als we bij elkaar blijven. |
Ik-boodschap |
Dat
vond ze uiteindelijk ook. |
Geen omgangsbreuk |
Pleegouders
van Dat pleeggezin van Dorie belde. Even later kwam hij samen met
Dorie Dorie moeten nu nog wat spullen halen.Ze blijft voorlopig bij
hen. Hij vond het ook wel moeilijk, maar kon Dorie niet over straat
laten lopen. Hij neemt haar nu maar weer in huis en hoopt er het beste
van. |
Pleegouders van Dorie moeten nu weten te handelen waar de groepsleiding het niet meer wist |
2.
Handelwijze III: conflict ontwijken
a. "Geen conflict waard"(Logboek
'De Meervogels' 18/3 '83, Bart) |
Aan
tafel maar heel weinig meisjes en daarom eten Janneke (leidster) en
Ciska uit' De Sluisgroep' mee. |
Interpretatie als ongewenst gedrag |
Ciska af en toe geprobeerd af te remmen. te remmen. Zonder succes. | Gedrag proberen af te remmen |
Ik
had het gevoel te moeten kiezen tussen óf conflict óf zo laten. |
Conflict nu ontweken |
Dus
bleef het rommelig tot het eind. |
Conflict sudder voort |
b. "Machteloos"(Logboek
'Het Mezennest' [*] 16/3 '82, Karel)
|
Om
elf uur kwamen Fanny en Giana. Ik heb hen gezegd dat ik het geen stijl
vond wat ze gedaan hebben. Niet thuis eten en dan de rest van de dag
in de kroeg zitten en als je thuis komt maar doen alsof er niets
gebeurd is. |
Conflict nu ontweken |
. |
|
Toen ik om elf uur zei dat ze naar bed moesten, kon ik het wel vergeten. Heel demonstratief bleven ze zitten en reageerden helemaal niet. Dat vind ik rot. Net alsof je tegen een muur staat te praten. Ik voel me dan machteloos. | Communicatie geblokkeerd |
Maar ik heb geen zin om me dan maar weer kwaad te maken. | Zich inhouden |
Ik heb gezegd dat ze het dan zelf maar moeten bekijken en ben toen gegaan ( ...). | Omgangsbreuk |
Na een tijdje zijn ze toch naar boven gegaan (...). |
Adempauze. |
Fanny en Giana kwamen om twaalf uur weer beneden. Gezegd dat ik geen zin heb in gezeik vanavond. Ook Sonja zei dat ze zich rustig moesten houden. Daarna was alles erg rustig. | Het verhaal herhaalt zich. |
Het
team van 'Het Eiland' [*] was gewend vooral vanuit het kantoortje te werken en
de leefsituatie aan de moeders en hun kinderen over te laten. Ook was men
gewend om in de omgang met de kinderen het voetspoor van de moeders en hun
stijl van optreden te volgen. In het zoeken naar betere werkwijzen ging de
studente-stagiaire voorop. Hier volgen twee verhalen van haar. [*]
Een groep voor crisis-opvang voor moeders en (doorgaans heel jonge)
kinderen. (Logboek'
Het Eiland' 20/3' 83, Els) Gistermiddag
vroeg Jolijn (moeder) aan me: 'Hé, Els, kan jij me' n opvoedkundig
advies geven over Kees-Jan? Hij zit steeds wat te klieren met
koffiekopjes en zo. Hoe krijg ik hem rustig?' Prompt
reageerde ook Lenneke, Bernardo en Josee, dat ze ook wat uit wilden
zoeken. We gingen met z' n allen naar het kantoor. Lenneke zei
onderweg tegen mij: 'Dat is anders niet eerlijk hè, dat er één
speelgoed krijgt en de anderen niet.' 'Nee hè, dat is niet leuk,' zei
ik. Kees-Jan
liep weer weg van de blokken. Ik ging toen op de grond zitten, bij de
blokken. Kees-Jan kwam er weer aan. Na
drie kwartier hield ik er mee op. ze
heeft contact met haar kinderen
3.
Handelwijze II, persoon ontmoeten: omgaan met het kind als persoon
a.
Speelgoed!
Ik zei: 'Geef 'm wat te spelen of wat krantenpapier wat hij kan
scheuren' .Gaby (moeder) kwam toen met het voorstel blokken op' t
kantoortje op te gaan halen. Die hadden zij (Katja -- moeder -- en
Gaby en de leiding) laatst gekocht en nog wat speelgoed.
Jolijn en ik naar het kantoortje. Jolijn nam Kees-Jan mee en ik Nienke.Moeder ziet gedrag,
groepsleidster ziet de kennelijk belangrijke boodschap: een behoefte.
We kwamen terug met blokken voor Kees-Jan en een
kruipfietsje voor Nienke. De andere kinderen (Josee, Lenneke, Bernardo
en Bea) kwamen er als vliegen op de stroop op af.
Behoefte blijkt te
bestaan.
Bea ging ook met de blokken spelen. Jolijn vond dit
echter niet goed: 'Nee, Bea, dat is voor Kees-Jan' -- op boze toon.
Bea begon ontroostbaar te huilen, ze was ook kwaad. Jolijn: ' Als je
begint te janken stuur ik je naar je kamer hoor!'
Ik wou naar Bea om te zeggen dat ik haar ook speelgoed uit wou laten
kiezen, maar ik kwam er niet tussen.Moeder gebruikt macht,
groepsleidster wil aan behoefte voldoen.
Jolijn sleepte Bea naar de kamer. Even later kwamen ze
allebei weer terug. Bea huilde stil.
Ik liep naar Bea toe en zei: 'Zullen we voor jou ook speelgoed
gaan uitzoeken?'
Bea fleurde helemaal op, haar gezichtje straalde.Behoefte erkend,
begrepen en aanvaard
Ze knikte' Ja!' en liep met me mee naar het kantoor.
Contact
Na een tijdje kwamen we terug, iedereen had wat uitgezocht. Ze waren
allemaal leuk aan het spelen.Rechten erkend
Voorwaarde scheppen
voor contact
Ik heb zo even met 'm torens gebouwd en weer laten
omgooien.
Contact
Hij kon er echter niet lang mee bezig zijn. Even later
kwamen Nienke, Josee en Bea bij de blokken zitten. We hebben daar toen
met z'n allen wat gespeeld met de blokken en' t springtouw.
Contact
Even later zag ik Betty (moeder) en Jolijn met 't springtouw spelen.
Ik had Betty nog nooit met haar kinderen zien spelen.
Ik vond het heel leuk om dat te zien.
Ik had' t idee dat' t effect heeft gehad op Betty mij te zien spelen
met onder andere haar kinderen.Groepsleidster volgde
eigen stijl;
moeder probeert die nu ook eens:
[Blz.
279] b.Koekjes en kwaadheid(Logboek
'Het Eiland' 24/3 '83, Els) |
Vanmiddag kwamen de kinderen uit school.
Josee had weer in haar broek geplast. Josee vroeg aan haar moeder om een koekje. Betty
(moeder): ' Nee, eerst doen we je pyjama aan!' Josee begon hysterisch te huilen.
Later kwamen ze terug, Josee in pyjama. |
Moeder: voorwaardelijke zorg. Moeder wil gedrag beheersen. |
Even later wilde Josee met de bromtol spelen, waar Lenneke (haar zusje) mee aan het spelen is. Ze krijgt' m niet en geeft Lenneke een gebruikt macht in schop. |
Ook Josee gebruikt macht in conflict. |
Betty
springt op. Josee rent hard voor haar moeder weg. Betty pakt haar en geeft haar tikken op de billen en zegt: 'En nou is het genoeg met jou!' Ze brengt haar naar de slaapkamer. |
Macht gebruiken Escalatie Omgangsbreuk |
Betty
komt terug en we horen Josee in 't badhok tegen spullen |
Onmacht |
Ik
zeg tegen Betty dat ik even zal kijken naar Joseet je. |
Groepsleidster volgt
eigen stijl: Langs het gedrag heen kijken naar de boodschap, ruimte bieden voor de schaduwkant. |
Ik ging naar haar toe en zei: 'Je bent kwaad hè?' 'Ja,' zei ze, 'morgen heb ik lekker toch een feestje, van de juf' 'Oh, leuk,' zei ik, 'dan krijg je zeker ook iets lekkers.' 'Weet ik niet,' zei Iosee. | De boodschap erkend en begrepen |
Josee:
'Ik wil naar Anja toe
(vriendinnetje).' Ik: 'Woont die ook hier?' 'Ja, boven... mag ik niet van
mamma...' Toen begon ze te huilen over het koekje dat haar moeder aan Lenneke
had gegeven. |
De
boodschap erkend en begrepen. |
Ze kwam heel dicht naar mij toe (ik zat op de hurken). Toen gaf ze
mij een |
Contact gelegd. Nabijheid mogelijk. |
en liep vrolijk pratend met mij de groep op. | Conflict 'over'. |