Deze
vier vragen vormen de leidraad van de opzet van de tweede periode, van het
verslag ervan en van het systematiseren van de gegevens. De volgende
subparagraaf bespreekt de opzet van de tweede onderzoeksperiode in methodologisch
opzicht.
2.
De wijze van beproeven
a.
De uitwerking van de vier onderzoeksvragen in een onderzoeksplan
Om
vraag 1, die naar de overdraagbaarheid van de tekst, te kunnen
beantwoorden
werd gepland de tekst uit te reiken aan alle leden van zeven andere
teams en hun begeleiders. Deze teams zouden op dezelfde wijze als die in de
eerste periode gekozen worden, namelijk door stageplaatsen te benutten. Daarbij
werd getracht om ook andere typen leefgroepen -- kleinere groepen en groepen voor
jongere kinderen -- uit te nodigen hieraan deel te nemen.
Het
tijdstip en de wijze van aanbieden van de tekst zou zo worden gekozen dat ook de
andere drie vragen beantwoord konden worden.
Om
vraag 2, die naar de bruikbaarheid van de inhoud, te beantwoorden,
zou
aan deze teams gevraagd worden om met de aangereikte methodische ideeën aan bet
werk te gaan en daarover verbalen op te schrijven in bet logboek. Bewerking en
bespreking van deze verbalen zou dan duidelijk maken of men de methodiek al dan
niet had gebruikt en welke eventuele belemmeringen daarbij aan het licht traden.
De bewerking van deze verhalen kon op dezelfde wijze plaatsvinden als in de
eerste periode. Als analyseschema dienden zich weer de zeven elementen van het handelen aan.
Om
te kunnen constateren of bet team, na bet lezen van de voorlopige methodiek, ook
anders
zou zijn gaan werken, diende aan de aanbieding van het werkstuk een fase vooraf
te gaan waarin de aanvankelijke handelwijze van het team kon worden vastgelegd
in een 'eerste foto', waarvoor zich het logboek en de observerende participatie
andermaal als onderzoeksmethoden aandienden.
[Blz.
148]
Na
de aanbieding van de voorlopige methodiek diende het handelen van het team geruime tijd
gevolgd te worden om te bezien of men inderdaad in de lijn van de voorlopige
methodiek ging werken. Ook hiertoe boden zich het logboek en de participerende
observatie als methoden aan, alsmede het analyseren en bespreken van de
logboekverhalen in een regelmatig discours-teamgesprek.
Om
vraag 3, die naar de werking van de methodiek, te kunnen
beantwoorden,
diende het handelen van het team en de afloop daarvan in de
leefgroep nog gedurende ongeveer zes maanden gevolgd en besproken te worden,
waarna een 'tweede foto' en een evaluatie gepland kon worden.
Om
vraag 4, die naar de verdere ontwikkeling van de methodiek, te
kunnen beantwoorden,
zou de methodiek
min of meer terughoudend moeten worden
aangeboden; er zou uitdrukkelijk ruimte moeten zijn voor eigen invulling,
wijziging en verdere ontwikkeling ervan.
b.
De globale opzet die in elk team gevolgd is
In
elk team is in een 'eerste foto' vastgelegd hoe men bij conflicten handelde. Per
team zijn dus de antwoorden gezocht op de zeven deelvragen [die op p 77 onder a]
zijn vermeld: Hoe is de huidige handelwijze (interpretatie, doelen, werkwijze,
etc.) van de groepsleiding?
Vervolgens
is de voorlopige conflicthanterings-methodiek aangeboden met de volgende vragen:
|
"1.
Kijk eens of je met wat je nu gelezen hebt ook kunt werken, of je er iets
aan hebt bij je werk.
2.
Wil je per dienst een gebeurtenis beschrijven waarin een conflict speelde of
een conflict had kunnen spelen?
3.
Laat de volgende vragen daarbij een leidraad zijn:
(1)
Hoe was de situatie?
(2)
Wat wilde je bereiken? en hoe?
(3)
Hoe ben je feitelijk te werk gegaan?
(4)
Hoe liep het af?
(5)
Wat vind je er achteraf van?
(6)
Welke ideeën komen er op als je deze gebeurtenis met anderen bespreekt?
4.
Willen jullie in het logboek ook die dingen opschrijven die je van belang
vindt voor de sfeer op die dag en het klimaat [*2] van de groep in deze tijd? Zowel
wat de bewoners ervan vinden als wat jullie zelf erover willen zeggen?"
|
[*2]
Deze vraag naar het klimaat was opgenomen in het kader van de aanvankelijk
dubbele vraagstelling van het onderzoek - zie pagina 2. De
antwoorden op die vraag konden ook benut worden om de werking van de voorlopige
methodiek op langere termijn in te schatten.]
De
logboekverhalen zijn vervolgens, op dezelfde wijze als in de eerste periode,
verzameld, bewerkt en besproken aan de hand van notities in de
discours-teambesprekingen. Evenals in de eerste periode gebeurde dit in een
aantal zich herhalende maandelijkse cycli die een destillaat opleverden: al dan
niet verbeterd handelen en beproefde ideeën daarover. Per team zijn dus de
antwoorden gezocht op de zeven deelvragen [die op p 77 onder c zijn vermeld]:
Blijken deze ideeën (deze interpretaties, doelen, werkwijzen, enzovoorts) in de
praktijk bruikbaar?
Na
enige maanden werd de handelwijze van het team en de situatie in de leefgroep in
een 'tweede foto' vastgelegd en in een evaluatie-discours besproken. De tijdens
het proces ontwikkelde ideeën werden per groep, zo mogelijk in een scriptie,
vastgelegd. Per team is dus gezocht naar de antwoorden op de zeven deelvragen [die op p 77 onder b zijn
vermeld]: zijn er ideeën over betere handelwijzen
(betere interpretaties, doelen, werkwijzen, enzovoorts) ontwikkeld?
In
de derde onderzoeksperiode zouden dan al die antwoorden op de deelvragen a, ben
c van p 77 kunnen leiden tot het beoogde eindresultaat: een bruikbaar gebleken conflicthanterings-methodiek.
In
deze opzet verschilde de vraagstelling van de tweede onderzoeksperiode in
essentie niet veel van die in de eerste periode. In het schema van de 28
deelvragen op p 77 behoeven alleen
de kolommen b (de ontwikkelingsvraag) en c (de bruikbaarheidsvraag) omgewisseld
te worden. De gevolgde werkwijze verschilt dan ook niet veel van die in de
eerste periode en kan eveneens nog eens worden geformuleerd in termen van de
zeven fasen van de cyclus van het handelingsonderzoek. Dat gebeurt in het hierna
volgende overzicht.
[
Blz. 150]
c.
Ontwikkelen en beproeven
Het
woord 'beproeven' is hier gebruikt om duidelijk aan te geven dat het hier niet
gaat om 'toetsen' in empirisch-analytische zin. Er wordt geen theorie getoetst
aan de feiten, maar er worden methodische ideeën beproefd in het praktische
handelen.
Om
een methodiek te kunnen beproeven moet men haar eerst bij de praktijkwerkers
introduceren en dat kan gebeuren volgens verschillende introductiestrategieën.
Er is gekozen voor een werkwijze die ruimte bood aan verdere ontwikkeling van de
methodiek en aan de mogelijkheid tot verschillende uitwerkingen op verschillende
werkplekken.
Het
werkstuk met de voorlopige conflicthanterings-methodiek werd niet geïntroduceerd
als 'probeer precies zo te werken', maar meer als een set mogelijk
vruchtbare ideeën, een inspiratiebron op grond waarvan elk team zelf een
team- en situatie-eigen methodiek kon gaan ontwikkelen. Zo was in ieder
geval de opzet. In deze opzet zat dus een deductief aspect ('beproef deze
methodiek eens') en een inductief aspect ('ontwikkel zelf je eigen methodiek').
Het
verder ontwikkelen is dus gekozen als manier van beproeven. Deze
beide onderzoekscomponenten, ontwikkelen en beproeven, zijn logisch te
onderscheiden, maar in de praktijk van deze onderzoeksopzet lopen ze door elkaar
heen.
In
de eerste periode van het gehele onderzoek lag de nadruk op het ontwikkelen,
maar de ontwikkelde ideeën werden ook daar al meteen in de praktijk beproefd in
de zich herhalende maandelijkse cyclus (fase III van p 79
en p 80). Bovendien werden de ideeën van het eerste
team al doorgegeven aan het tweede -- en zo verder -- en zo werden de ideeën
eigenlijk al beproefd op een andere plek dan waar ze waren ontstaan. Omgekeerd
is er in de tweede periode ook ruimte gelaten voor verdere ontwikkeling van de
methodiek. Deze was immers een voorlopige methodiek, een halfproduct.
[*3]
[*3]
Doets 1981 h5.
Doets spreekt hier niet van "beproeving" maar van
"bewerkingsactiviteiten". Deze term kan echter verwarring opleveren
met de bewerking van de gegevens. Duidelijker is zijn term "valideringsactiviteiten",
waarbij het hier gaat "om een zeer specifieke, op het handelen gerichte
validiteit. (...) Gezien de praktische invalshoek moet validiteit dan worden geïnterpreteerd
als practische bruikbaarheid of relevantie" (p 133).
Zie voorts de literatuurverwijzingen in noot 90 van
hoofdstuk III.
De
vraagstelling en de werkwijze van de eerste en de tweede onderzoeksperiode zijn
dan ook in essentie gelijk; alleen is het accent verschoven van primair
ontwikkelen naar primair beproeven. Dit verschil is gradueel en niet essentieel.
