HOOFDSTUK IV: EEN GROEPSLEVEN VOL CONFLICTEN 

[Blz. 28]

1. DE APENROTS

Een groep van elf jongere jongens, van 11-16 jaar. Groepsleidster Mieke komt op een zaterdag om 12 uur in dienst: 

Ar 26/9 (Een dag in De Apenrots)

"Vanmiddag om een uur of één met de hele club brood, kroketten enzovoorts gegeten. Toen al waren Oene en Carlo elkaar aan het opjennen, met name ten aanzien van Nico en Berend. Gepraat over "Wat doen we vanmiddag?". De meesten wilden gewoon wat in de groep doen. Rudi, Frans en Berend hebben een hele tijd met lego op de biljartplaat zitten spelen. Prima. Frankie, Geert en Frodo deden met Paul (groepsleider) een spel risk. Hans liep te bokken, heeft een tijdlang op z.n kamer gezeten.

Oene, Carlo en Kees: een trio apart. Vluchtten constant weg, onder leiding van Oene; Carlo en Kees alleen, dan zijn 't grote schijters.

Nico speelde in de groep met zijn electro; kreeg ruzie met Kees, die Nico een blauwoog sloeg.

De drie heren probeerden duidelijk de gezellige sfeer te verzieken. Ze zijn buiten, boven en af en toe in de groep geweest. Jongens lieten wel duidelijk merken dat ze van hun geklooi niet gediend waren. (...)

Avondeten druk, met name het trio, dat probeerde alle sfeer te verzieken. Kees op een gegeven moment naar z'n kamer gestuurd. Na het eten de hele club weer beneden, lego, tv.

Oene en Kees maakten ontzettende herrie boven. Carlo, die (als spion) om de vijf minuten beneden kwam en met dezelfde vaart weer opwaarts vertrok."

(Stukje samengevat:) de drie jongens blijken boven een sleutelkast gelicht te hebben.

"De drie heren naar beneden. Met de hele groep erbij de zaak naar voren gebracht. Goed kwaad allebei. (...) Oene, Kees en Carlo hadden zo iets over zich van 'samen sterk' en 'als wij maar lol hebben'. Op een gegeven moment de zaak afgekapt, geen gelul meer en naar buiten. Douane-spel. Dit verliep aanvankelijk goed. Op het laatst moesten Kees en Oene de boel weer verzieken..."

Twaalf uur nadat zij in dienst kwam schrijft zij dit verslag, dat in dezelfde sfeer doorgaat, en dat eindigt met

"wel een ontzettendvermoeiende dag!"

De Apenrots: een groep, getekend door conflicten,

dag in dag uit. Drukke, bewegelijke knullen, bij elkaar gezet in een groep. Aapjes stoeien veel met elkaar, meten hun krachten en kunnen allerlei streken uithalen: 

Ar 6/9 (Keten en plakken) 

Groepsleidster Nia:

"De jongens kunnen goed samen etteren. Wasmanden gingen naar beneden. Goed uit m'n slof geschoten. 
Ik vind het een entousiaste doe-groep. Alleen hebben ze erg veel lol met elkaar waar ik niets van snap. Ook het vele weg-zijn van een aantal jongens. 
De plakkers nemen veel van je energie." 

[Blz. 29] 

Ja, aapjes klemmen zich wel eens graag vast aan groteren, 't zijn nét mensen. Ze hebben ook een lijf.

Ar 23/11 (Naar de WC) 

Groepsleider Ton:

"Eten was best rustig. Jongens waren wel druk, maar de sfeer was oké. Hans liep vlak voor het einde van het eten zo maar naar de WC, zonder vragen. Hij kon dus boven blijven tot na de studie. Daarna de gehele avond in de groep gezeten, verplicht dus."

Ar 31/8 (Eet-regel)

"Oene loopt nog steeds met stugge kop rond. Wil stoere jongen spelen en probeert Ferry mee te krijgen. Ze sputterden tegen regels van 'geen brood eten 's avonds'.

Jongens in deze leeftijd hebben 's avonds wel eens flinke honger. 

Ar 5/9 (Honger)

"Ferry tegen 9 uur moeilijk doen over eten. Geweigerd, na overleg met Uwe (orthopedagoog) .Stuiterde, ging jennen, vervolgens samen met Kees."

"Het trio": 

een woord dat voortdurend opduikt in het logboek. In de beleving van de groepsleiding zijn het vooral deze drie (soms twee, soms vier) jongens, die de sfeer steeds weer verzieken (Oene, Kees, Ferry, soms Carlo). Het team wil dit probleem oplossen, door de jongens die klieren, vooral dus het trio, te bestrijden. Ze gaan met hen vele conflicten aan. Deze conflicten eindigen vrijwel steevast in het apart zetten van deze jongens. Deze manier van werken heeft op korte termijn enige schijn van rust tot gevolg, doch op lange termijn een groepsklimaat, dat bijna volledig door deze conflicten is getekend.

2. GROEPSKLIMAAT, CONTACT EN CONFLICTEN

Het groepsklimaat, dat in De Apenrots werd aangetroffen, is uitvoerig bestudeerd aan de hand van vier maanden logboek: van september t/m december. Toen de stagair en ik eind november met het team kennis maakten, vroeg het team om ook achteraf hun logboek te bekijken. Zij hadden het vage gevoel, dat er in het begin van het groepsjaar al iets mis was gegaan

Een aantal kenmerken van deze groep is hierboven al aangegeven. Bijvoorbeeld de onrust, die meer en die anders was dan de leeftijd-eigen vorm van onrust. Het moest iets te maken hebben met de manier van werken van het team, met de manier waarop zij conflicten opriepen, aangingen en met de manier waarop zij er mee omgingen. Die was zo, dat de conflictmatige onrust tenslotte het hele klimaat kenmerkte: een vicieuze cirkel waar het team zich in vast voelde zitten. Laten we proberen, die cirkel te

 

[Blz. 30] 

schetsen en verbanden te ontdekken tussen de manier van omgaan met conflicten en het klimaat van de groep. De belangrijkste punten uit die analyse, die door het team als 'juist' en 'herkenbaar' werd genoemd, staan hieronder kernachtig samengevat.

a. De contactkloof

De manier waarop een groepsleider pal na zijn dienst in het overdrachtsboek schrijft, geeft vermoedelijk zijn beleving weer van wat hij al werkend meemaakte. Uit de manier van schrijven nu, vier maanden lang, kwam een grote afstandelijkheid op mij af. Het gedrag van de jongens werd beschreven in bewoordingen waaruit geen enkel respect voor de jongens valt te lezen. Het wemelt van termen als: "de hele club, het hele zaakje, de hele meute; de heren, meneer moest zo nodig..., gladaal, aansteller, smoelwerk, zeikerig", om er maar enkele te noemen. In al die maanden staat er niets aardigs over ze in. Nauwelijks ooit een weergave van hun beleving of een zoeken daarnaar. Gedrag wordt gezien, naar het signaal daarachter wordt niet gezocht. Zelfs hele vitale, lijfelijke signalen als: honger hebben, ziek zijn, je beroerd voelen lijken niet herkend te worden. Juist rond die lijfelijke zaken spelen zich dan ook veel conflicten af.

b. Meer oppasser dan verzorger

Het team legde zeer veel energie in hun rol als 'oppasser'. Dit ging ten koste van hun rol als verzorger. Bij het vervullen van die rol van oppasser gaf zij de bewoners weinig autonomie. Het logisch gevolg was: verzet vanuit de bewoners, opgeroepen door de werkwijze van het team.

c. De jongens onderling

Dat jongens: die met elkaar in een groep moeten leven, ook met elkaar relaties aangaan, is door de groepsleiding op de een of andere manier niet gezien als een logisch gevolg van het werken in leefgroepsverband. Het is beleefd als een lastig iets en het is niet begeleid.

In combinatie met bovenstaande kenmerken had dit tot gevolg, dat er een bepaalde groeps-structuur ontstond, namelijk een groep waarin die jongens die het sterkste waren én die zich het sterkste tegen de leiding verzetten, de informele leiders van de groep werden: het trio.

Het team beschrijft herhaaldelijk, dat zij geen oog hebben op wat er achter de schermen gebeurt onder de jongens, als bij een stofwolk. Nu en dan zag je wel de neerslag van die wolk: een groepsstructuur gebaseerd op de macht van de sterkste, op onderlinge bedreiging, geheimen en delinquente normen en daden.

 

[Blz. 33] 

Deze laatste elf uit de maand januari, de overigen uit de maanden september t/m januari. Conflicten dus zowel voor als na de verandering die vanaf januari plaats vond.

Nu kun je een lang verhaal over een jongen die zit te klieren, naar zijn kamer wordt gestuurd en vervolgens boven de wasmanden gaat omkieperen, in iets abstractere termen samenvatten als: "In een klier-situatie gebruikt groepsleiding een machtsmiddel, waarna het conflict zicht elders voortzet." Door ook die samenvattingen weer op iets abstracter niveau te groeperen, kun je lijnen trekken tussen wat groepsleiding doet en hoe het afloopt. Die lijnenpatronen heb ik uitgetekend en vervolgens weer gegroepeerd. Zo ontstond de tekening die [op de volgende bladzijde > op een aparte pagina] is afgedrukt. Martijn heeft de abstracte begrippen weer concreet ingetekend.

Patronen in 36 conflictbeschrijvingen uit 'De apenrots'