[Blz. 51]

Daarbij gaat de exemplarische praktijkonderzoeker er vanuit dat er geen principiële scheiding bestaat tussen beide zoekprocessen en dat deze elkaar kunnen aanvullen." (Doets, 1981, blz. 97 en 98).

Ad 2. De cyclus van het onderzoekend handelen 

Onderzoek doen is te zien als het verrichten van een serie activiteiten die gezamenlijk een handeling zijn. De cyclus van onderzoek is in essentie die van het handelen; de zeven elementen van het handelen zijn te zien als de zeven fasen van het handelingsonderzoek. Zoals deze zeven elementen zich voortdurend cyclisch herhalen, zo is het proces van handelingsonderzoek ook cirkel of spiraalvormig. 

De gehele cyclus is
 in schema gezet op blz. 53 
en wordt hieronder stap voor stap toegelicht.  

(1) Het waarnemen en interpreteren van de situatie,

met name van de handelwijze van praktijkwerkers in de praktijk. Dit gebeurt met de praktijkwerkers zelf. Naast hun interpretaties dienen ook hun interpretatiekader(s) beschreven te worden.

(2) Het willen, doelen stellen en een plan maken,

met name over wat er in de praktijksituatie dient te veranderen en over welke inzichten bereikt willen worden. Het plan behelst een manier om hier samen met de praktijkwerkers systematisch aan te werken.

(3) De werkwijze 

Deze bestaat in principe hierin dat het handelingsproces diverse malen zo systematisch mogelijk wordt afgelegd. Dat wil zeggen: meerder malen worden

Het verschil tussen het zoekproces zoals dat toch al in de dagelijkse praktijk plaatsvindt en het zoekproces dat de naam 'handelingswetenschappelijk onderzoek' verdient, zit 'm in de mate van compleetheid, zorgvuldigheid en systematisering waarmee het proces wordt afgelegd, alsook in het feit dat aan de reflectie die nodig is voor elk der stappen en vooral voor het formuleren van inzichten, expliciet tijd wordt besteed. Zorgvuldigheid en systematisering zijn gediend met schriftelijke vastlegging van situaties, interpretaties, doelen, werkwijzen enzovoorts. Voorts is onderscheidend dat in wetenschappelijk onderzoek een hoger niveau van abstractie wordt nagestreefd dan in de dagelijkse praktijk.

Doordat er compleetheid, zorgvuldigheid, systematiek en expliciete reflectie wordt nagestreefd, bestaat de werkwijze niet alleen uit het meerdere malen afleggen van het handelingsproces, maar ook uit een gezamenlijk overdenken, dus regelmatig bespreken van deze processen en van de inzichten die daaruit gedestilleerd kunnen worden. Dit gesprek is de centrale instantie in het onderzoek; het heeft in de vakliteratuur de naam 'discours' (Diskurs in het Duits) gekregen. [*]

[*] In dit methodologische hoofdstuk is de term 'discours' aangehouden. Vanaf hoofdstuk III, het verslag van dit onderzoek, is de Nederlandse term 'kringgesprek' gebruikt.  

[Blz. 52]

Over de discours als onderzoeksmethode zal in het stukje hierna over de onderzoeksmethode nog het nodige verteld worden. Hier volgen we eerst de zeven stappen van het handelingsonderzoek weer verder.

(4) Het waarnemen en interpreteren van de afloop, 

met name de veranderde praktijksituatie, die bezien wordt in het licht van het onderweg mogelijk veranderde interpretatiekader.

(5) Het opmerken van een bevinding achteraf,

met name die van de praktijkwerkers bij het werken in de onderweg mogelijkerwijze veranderde handelwijze. Op de afgelegde weg kan nu evaluerend worden teruggekeken.

(6) Het formuleren van de bereikte inzichten en zinvolle vragen

Dit gebeurt veelal in een eindverslag, waarin de bereikte inzichten systematisch bijeengezet worden en overdraagbaar gemaakt worden.

(7) Het formuleren van hetgeen ontdekt is als geschikte zoekweg 

tot het beter weten te handelen. Via een eindverslag kunnen deze ontdekkingen ook aan anderen worden aangereikt.