c.
Vanuit de Meerwijck-kring: contact leggen - welk contact en hoe?
[Blz.
149]
Ook
in de Meerwijck-kring is het belang van contact leggen en onderhouden onderkend
en uitgewerkt. Het samenvattend verslag hierover kan hier opnieuw worden
samengevat.
De
aard van het contact
Het
contact dient van persoon tot persoon te zijn. Nu is de één functionaris en
teamlid en de ander bewoner; de één werkt in het tehuis, de ander leeft er.
Deze verschillen dienen dus overbrugd te worden -- er staat hier
"overbrugd" en niet "verdoezeld". Je blijft functionaris,
maar in de manier waarop je dit invult laat je je persoon zien.
Als team zet je een lijn uit, maar die lijn dient zodanig te zijn dat de persoon
van ieder teamlid daarin past en tot zijn recht komt.
Wat
is eigenlijk je functie? Opvoeden? Leiden? Begeleiden?
Wij
zien die functie als: het bevorderen van zelf-ontwikkeling. Voor
zelf-ontwikkeling is ruimte nodig, doch ook begrenzing. Deze aspecten, polair
als ze zijn, zijn BEIDE wezenlijk.
Het
contact dient dus EN ruimte biedend EN grenzen aangevend te zijn.
De
vormen van contact
De
vorm is die van het dagelijks leven, dus zo veel mogelijk spontaan. Dat wil niet
zeggen impulsief; het wil wel zeggen warm, speels, creatief, intuïtief en
persoonlijk. Het ziet eruit als spelen, stoeien, kletsen, eten, kokkerellen, tv
kijken, uitgaan, kleren kopen en verzorgen, sporten, troosten en ook praten.
Zoveel mogelijk is het SAMEN DOEN. Daarvoor moet je de tijd nemen.
De
ingangen voor contact
Contact
leg je via aansluitingspunten die bij voorkeur wederzijds zijn. Omdat
teamleden van elkaar verschillen, verschillen ook de aansluitingspunten. De een
leeft lijfelijker dan de ander, of gevoelsmatiger dan de ander, of rationeler
dan de ander.
Respectievelijk
komen dan het lichaam, het gevoel en het verstand eerder in de gedachten als
mogelijke aansluitingspunten. Als je ze optelt en zoveel mogelijk alle benut
(dus zelf zo rijk mogelijk leeft), vergroot je je contactmogelijkheden.
 |
Het
lichaam geeft aansluitingsmogelijkheden in de zorg voor lijf, voeding,
kleding en gezondheid; ook in het aanraken en het dicht bij elkaar zitten;
ook in het stoeien en sporten.
|
|
Het
gevoel geeft aansluitingspunten in het meeleven, luisteren, helpen uiten
van gevoel, het begrijpen enerzijds, en in het uiten van het gevoel door de
groepsleider anderzijds.
|
|
Het
verstand heeft aansluitingspunten door een appèl op het zelf nadenken
over dingen.
|
[Blz.
150]
|
De
wil geeft aansluitingsmogelijkheden door bewoners te helpen om wat ze
zelf willen, ook zelf vorm te geven en waar te maken, in daden om te
zetten. Als die daden wat onhandig uitpakken en eigenlijk niet bij de wil
aansluiten, kun je concreet helpen om wél de juiste daden te stellen.
|
|
De
problematiek geeft aansluitingsmogelijkheden tot gesprek over heden en
verleden, het hier en het thuismilieu.
|
|
School
en werk ten slotte bieden mogelijkheden om samen te werken aan plannen
en de uitvoering ervan, samen huiswerk maken, samen aan de problemen te
gaan staan.
|
Twee
vormen nader beschouwd: zorg en confrontatie
De
zorg is in alle verhalen aan bod gekomen en is gekozen als belangrijkste naam
voor wat eerst 'de andere kant van het werk' heette. Dertien verhalen hierover
zijn hier slechts op een meer abstract niveau te bespreken, zoals dat ook in
de kring is gedaan.
ZORG
kent drie aspecten en twee polaire dimensies.
|
De
drie aspecten zijn:
|
|
de
twee dimensies zijn:
 |
ruimte
biedend en |
|
grenzen
stellend.
|
|
Het
materiële aspect houdt in de zorg voor eten, kleding, huis,
vrijetijdsbestedingsmaterialen, fietsen, dieren, de kas enzovoorts. Het is de
materiële basis van het LEEFsituatiewerk.
Het
sfeer-aspect vormt de immateriële basis: gezelligheid, de verhouding
tussen levendigheid en rust, alsook de behartiging van de rechten en belangen
van ieder groepslid en van de groep als geheel.
Het
ritme-aspect houdt in de zorg voor de leefbaarheid in een huis in een
straat in deze maatschappij, hetgeen een bepaald dagritme impliceert.
De
ruimtebiedende dimensie houdt in dat er maximaal ruimte moet zijn voor
zelfontplooiing van een ieder, dus ook experimenteerruimte, dus ruimte om de
fout in te gaan.
De
grenzenstellende dimensie houdt in dat de rechten van anderen en de
belangen van het geheel in acht worden genomen, en dat naast de rechten ook
ieders plichten serieus genomen worden. Deze dimensie kan vorm krijgen in
regulering, waarvan de mate verschilt per jongere en in de vorm van regels die
voor allen gelden.
Hiermee
is de plaats van de regels aangegeven: ze zijn niet primair, maar ze
zijn onderdeel van de zorg. Zorg is primair, regels zijn daar deel van,
net zoals het bieden van ruimte daar deel van is.
Werd
door het Meerwijck-team aanvankelijk gesteld dat 'het bieden van structuur'
uitgangspunt van de werkwijze was, bij nader inzien klopte dit niet; het
bieden van zorg voor zelfontwikkeling is het uitgangspunt, regulering
en structurering van situaties is slechts een onderdeel daarvan náást het
ruimtebiedend werken. De ene kant en de andere kant zijn niet meer
tegengesteld. Wat eerst als 'het werk' werd beschreven (de leerdoelen en de
regulering), en wat daarna als 'de ene kant' werd aangeduid, verscheen
uiteindelijk als een dimensie van zorg.
Wat
eerst bijna werd verzwegen en daarna 'de andere kant' werd genoemd, bleek
uiteindelijk juist de basis te zijn: de zorg voor zelfontwikkeling waarbij
contact leggen hét middel is, en waarbinnen regulering slechts een onderdeel
is naast andere. In alle fasen van het project bleef het iedereen verbazen dat
over één onderdeel zoveel geschreven is en dat de eigenlijke kern van het
werk zo moeilijk te verhalen was. Toch is ook dat verhaal nu eens verteld.
[Blz.
151]
De
confrontatie is, evenals de zorg, een specifieke vorm van contact waarover
in de kring uitvoerig is nagedacht. Dit gebeurde aan de hand van een van de
ingediende verhalen waarover uitvoerig is gediscussieerd. Het verhaal kan hier,
in verband met de lengte, slechts ingekort worden weergegeven.
Het
verhaal: Confrontatie (ingekort en samengevat)
De
groepsleider wordt door de politie opgebeld of hij Thomas wil komen ophalen,
de jongen had een bromfiets gestolen. De groepsleider benut dit voorval om
Thomas een HALT toe te roepen.
"Thuisgekomen
ben ik na het eten met hem aan de slag gegaan. Na eerst sarcastisch gezegd te
hebben dat het de laatste tijd 'goed' met hem gaat, hem ik hem ook ...(een
vorige kwestie F.G.) onder de neus gewreven. Ik heb gezegd dat ik me
belazerd voel door hem dat hij zich niet aan afspraken houdt, zit te liegen,
enzovoort. Na deze harde confrontatie en verwijten hem ik hem de vraag gesteld
hoe hij nu eigenlijk zijn toekomst ziet.
Door
in eerste instantie fel te reageren, ben ik -- denk ik -- snel door zijn
verontschuldigingen en smoesjes heen gebroken.
Ik
wil dat hij nadenkt over hoe het met hem gaat en wat hij nu wil: wil je dat de
mensen je niet meer vertrouwen? Als je NU niets doet om dit te veranderen, dan
loop je na je achttiende pas goed tegen de lamp. En als je dan een vriendin
hebt? Later misschien getrouwd bent en kinderen hebt? Hoe wordt je positie in
de groep hier? Wil je veranderen of niet?"
Thomas
voelt zich rot en legt nog wat meer diefstallen van de laatste tijd op tafel.
De groepsleider (Klaas) stelt hem gerust dat hij om die reden niet weggestuurd
zal worden, maar dat de zaken samen opgelost dienen te worden. Hij zegt ook
dat "ik het heel rot vind dat hij die dingen doet en daardoor zijn
toekomst verprutst, maar dat hij niet voor mij moet veranderen. Hij zal ZELF
op een goeie dag tot de conclusie moeten komen dat hij zo niet langer wil
leven, dat hij ZELF op die dag de knop om moet zetten. Dat moment hang van HEM
af."
De
groepsleider stuurt hem dan naar zijn kamer met de opdracht zijn ideeën
hierover op te schrijven, en verbiedt hem om die week nog buiten te komen,
"zodat het voor hem gemakkelijker is om werkelijk na te denken over wat
hij nou wil -- hoop ik."
Enkele
dagen later is Thomas "ervan doordrongen dat hij hierin moet veranderen
en dat hij dat ook wil."
Klaas
eindigt zijn verhaal met "Ik vind het doodzonde van die jongen."
In
de discussie kwam naar voren dat de groepsleider hier drie werkwijzen
combineert:
|
ten
eerste de persoonlijke confrontatie met de teleurstelling van de
groepsleider, |
|
ten
tweede de vraag 'wat wil je zelf nu eigenlijk?' en |
|
ten
derde het kamer- en huisarrest. |
De
eerste twee werden door de kring juist bevonden want contact-bevorderend, de
derde is duidelijk gebruik van (over)macht en dit riep stevige discussie op. Wat
het pleit op dit moment en in dit verhaal won is het argument dat er hier macht
gebruikt is OM de jongen, even los van zijn vrienden, tot zichzelf te laten
komen en dat het gebruik van macht daartoe legaal is. Maar wat op tafel bleef
liggen was de vraag naar de juistheid van het gebruik van (over)macht in het
algemeen.
Hierop
zal zowel hieronder als in het verslag van de zesde fase nog worden
teruggekomen.
Hieronder
worden nu twee problemen besproken die de groepsleider bij het contact leggen
tegenkomt; het eerste is in beide kringen besproken, het tweede vooral in de
Meerwijck-kring.
[Blz.
152]
d.
De groepsleider zelf in het contact
Er
is in alle verhalen gevraagd naar de eigen bevinding achteraf. Die vraag is
ook steeds beantwoord. Dan wordt heel duidelijk dat contact leggen en
onderhouden ook de groepsleider iets doet, zelfs sterke gevoelens oproept.
Logisch, want contact is een tweezijdig proces -- wij zijn er ook nog.
Hieronder
wordt het gedeelte van het eindverslag van de Hohorst-kring van fase IV
weergegeven dat dit probleem bespreekt. Het begint met enkele citaten en
eindigt met een beschouwing en een route-kaart.
|
"M'n
haren gingen recht overeind staan".
|
|
"Ik
was ook werkelijk confuus en zelf van slag. Het eten hoefde ik daarna ook
niet meer."
|
|
(Uit
het kringgesprek) "Grote irritatie merk ik bij je, wederzijds denk
ik. Je kunt er absoluut niet tegen dat ..."
|
|
(Idem)
"Daar was ik al geprikkeld over, vanaf het eerste moment dus
eigenlijk ( ..) en dat irriteerde me alweer. Ik dacht dat de irritatie wel
wat was weggevloeid, maar eigenlijk is dat niet zo."
|
Dezelfde
groepsleider over hetzelfde meisje:
|
"Ik
mag haar -ik zou haar best in huis willen hebben, zij, als enige van alle
twaalf maar ik mag haar toch ook weer niet. Waarom? Ik weet het zelf niet
(... ) Het liefst zou ik haar eigenlijk gewoon in mijn armen sluiten en
haar een gezin aanbieden -- bij mij thuis zelfs -- het is zo'n triest
kind."
|
Uit
hetzelfde kringgesprek:
|
A:
"Jij bent gek op haar, niet? Dat ontroerde me, deed me
goed." |
|
B:
"Ja, m'n kindjel"
|
Kinderen
met wie je intensief omgaat -- we weten het allemaal - roepen sterke gevoelens
in ons op, uitersten zelfs van gevoelens.
Je
kunt gevoelens op een as denken:
|
Heel rot
Irritatie |
Middengebied |
Heel fijn
Liefheid |
Kinderen
brengen ons naar de uitersten. En niet ieder van ons voelt zich daar altijd
even thuis.
Het
punt is nu: wat doe je daarmee, met die gevoelens: Uiten? Niet uiten? Sommigen
deden het niet, anderen wel.
Uit
de discussie bleek dat degenen die zich niet uitten, toch wat klem kwamen te
zitten, en dat degenen die zich wel uitten beter uit de voeten konden.
Wie
de liefheid niet uitte, voelde zich geremd om de irritatie te uiten. En wie de
irritatie niet (wilde) uiten, voelde zich geremd om de liefheid te uiten.
Wie
beide gevoelens uitte, kón ook beide gevoelens uiten:
|
"Bij
mij wekt ze ook best irritatie op, maar juist doordat ik die liefheidskant
aanvaard, heb ik van die irritatiepool niet zo'n last." |
Als
je je gevoel uit kun je beter uit de voeten. Al heeft ieder ooit wel een kind
in de groep met wie hij/zij geen kant uit kan; maar dat is dan een enkele naam
op de velen.
[Blz.
153]
Een
ander ervaringsgegeven is dit: als je je gevoel wilt verbergen, lukt dit toch
slecht. Kinderen hebben het door. Je uit het dus toch, maar op een manier die de
uitwisseling daarover belemmert. Ze hebben immers ook door dat je 't wilt
verbergen, buiten de communicatie wilt houden -en vaak doen zij dat dan ook
maar. Totdat de bom barst...
Kortom:
het is beter om ie gevoel wél te uiten: tijdig, zorgvuldig, duidelijk, eerlijk
en echt.
Tijdens
het spreken hierover ontstond de volgende tekening, die de reisroute aangeeft
die je met het kind samen aflegt.
In
die tekening is ook uitgedrukt dat je je reis blokkeert, stagneert, onderbreekt
en dus bemoeilijkt als je de uitersten wilt vermijden en je -- angstvallig is
dan de juiste term -- in het middengebied wilt blijven.
Irritatie
|
Middengebied
|
Liefheid
|
|
|
Hier start je meestal
↓ |
|
|
|
→ →
→
|
Kinderen laten vaak eerst hun liefheid zien
↓
|
|
dan hun giftigheid
↓
|
← ←
← ← ← ←
|
←
|
|
→
|
→ → →
→ → →
|
Ook weer hun liefheid
↓
|
|
|
en na die uitersten bezocht te hebben, kun
je het gewone leven in het middengebied samen aan.
↓
|
←
|
|
|
→ → →
|
Dit blijft
↓
|
|
en dit keert ook weer eens terug
↓
|
← ← ←
← ← ←
|
←
|
|
→
|
maar je kunt ook gewoon met elkaar leven.
|
|
Ook
in de Meerwijck-kring is dit probleem besproken. Was de Hohorst-kring eenstemmig
in de uitspraak dat je in het middengebied kunt opereren nadat je in de uiterste
gebieden bent geweest, dus op basis van je bereidheid ook daar méé te reizen,
in de Meerwijck-kring was daar geen eenstemmigheid over. Daar werd ook de
omgekeerde stelling verdedigd, namelijk dat je best wel eens op de uitersten
kunt opereren nadat je in het middengebied samen hebt kunnen leven, dus
dat het middengebied de basis is van waaruit je opereert.
Uit
deze discussie zou je kunnen concluderen dat de route en de stellingname
[Blz.
154]
me
hierin niet alleen afhangt van de problematiek van de jongeren, maar ook van de
voorkeursstijl van de groepsleider.
De
een voelt zich in de uiterste gebieden nu eenmaal beter thuis dan de ander.
Indien de stellingname van het Hohorst-team, namelijk dat je je juist op die
uitersten goed moet kunnen bewegen, juist is omdat je daarmee 'de kinderen van
de uiterste gebieden' goed kunt opvangen, dan heeft dit consequenties voor de
opleiding -- waarover later in dit verslag.
e.
Het probleem van de macht
In
de Meerwijck-kring is hier uitvoerig over gesproken. De voorlopige eindstand van
deze discussie aan het eind van de vierde fase van het project is kortheidshalve
als volgt weer te geven.
Enerzijds
is ons (groepsleiders) door de samenleving een zekere mate van rechtsgeldige
macht gegeven; deze macht wordt in zekere mate door de jongeren en door ons ook
wel aanvaard.
We
ervaren dat er voor het realiseren van een aantal doelen en werkwijzen minstens
een zekere kracht nodig is. Denk aan de regelhantering, het schoolgaan en
huiswerk maken, de bescherming van de rechten van A tegen de bruuskheid van Ben
zo meer.
We
ervaren ook dat het gebruiken van macht en kracht nogal wat problemen oproept:
verzet, tegenmacht, contactverlies, stiekem gedrag. We merken dat gebruik van
macht de dialoog kan belemmeren.
Ideaal
gezien zou de dialoog machtsvrij moeten zijn; prima dat Habermas dat als ideaal
stelt, die machtsvrije ("herrschaftsfreie") dialoog, maar kunnen wij
dar in ons werk mee uit de voeten?
Hoe
kun je ooit als groepsleider je macht en het gebruik daarvan uitbannen? Verhul
je die macht dan niet? En wat te doen als bewoners met machtsaanspraken aan
komen zetten?
Misschien
ligt de oplossing hierin:
beide
partijen mogen gebruik maken van hun KRACHT op grond van hun RECHT, maar niet
van hun OVERMACHT. Het streefpunt is dan niet de machtsvrije dialoog want dat is
niet haalbaart maar de OVERMACHTSVRIJE DIALOOG. Misschien is dat wel
haalbaar.
Dit
werd dan ook gekozen als speerpunt voor de volgende fase:
kun
ie in de dagelijkse praktijk een overmachtsvrije dialoog waarmaken? en hoe dan?
|
