Samenvatting

Deze zeven elementen spelen een cruciale rol in dit onderzoek. [...] Deze zijn tijdens het onderzoek ontwikkeld; aanvankelijk waren de laatste drie elementen in een, later in twee elementen samengevoegd.

Met behulp van deze zeven elementen was het mogelijk om

	de vraagstelling in vier maal zeven vragen uiteen te leggen, [zie hiervoor p 77],
	de uit de literatuur gedestilleerde cyclus van vijf fasen van het handelingsonderzoek te nuanceren tot een cyclus van zeven fasen, zie hiervoor p 79,
	de werkwijze in dit onderzoek globaal weer te geven, zie hiervoor p 80,
	verhalen over de handelwijze van groepsleiders te verzamelen, te analyseren en te vergelijken [zie hiervoor het schema op blz. 91] en
	methodiek te formuleren.

Schema IV 7.
De vijf fasen uit de literatuur en de zeven fasen in dit onderzoek
[Blz. 79]

Schema IV 8.
De zeven fasen van de cyclus
[Blz. 80]

Schema IV 15
Matrix voor het vergelijken van verhalen
[Blz. 91]

[Vervolg van de samenvatting]
[Blz. 107]

De vier teams zijn op pragmatische gronden gekozen. In drie van de groepen woonden rond de tien jongens, in een groep acht meisjes, allen tieners met niet al te ernstige of specifieke problematiek. Elk team werd bijgestaan door een student die de stage en de scriptie in het kader van dit onderzoek wilde plaatsen. Met elk team is afzonderlijk de cyclus van het handelingsonderzoek afgelegd.

De teams begonnen steeds enkele maanden na elkaar, waardoor de cycli elkaar opvolgden en deels overlapten. Methodische idee�n die in het eerste team waren ontwikkeld konden aan het tweede team worden aangeboden -- en zo verder. De wijze van onderzoeken was in elk der groepen globaal genomen hetzelfde, doch zowel het feit dat de werkwijze al doende is ontwikkeld alsook de verschillen in situatie en de deelvragen die opkwamen zorgden ook voor verschillen.

In elke groep is de volgende cyclus afgelegd:

CYCLUSFASE I: De situatie en de handelwijzen aan de start brengen en interpreteren.

Hiertoe is gewerkt met gegevens uit de door de groepsleiding en de student zelf bijgehouden logboeken die dagelijks werden bijgeschreven, alsmede van observerende participatie door de student en van de verslagen van alle besprekingen. Deze fase stond in het kader van de bredere vraagstelling, die naar het verbeteren van het leefgroepsklimaat. In dat kader is er vanuit deze gegevens een klimaatbeschrijving gemaakt, 'foto 1' genaamd.

Het omgaan met conflicten kwam daarin aanvankelijk nog weinig expliciet naar voren. Het logboek is gebruikt omdat verwacht werd dat daarin het verhaal van de actoren, zoals door hen zelf verteld, gevonden kon worden: bij uitstek het in handelingsonderzoek benodigde materiaal. Van observerende participatie is gebruik gemaakt om het werk van binnenuit en door de ogen van de actor te leren kennen.

CYCLUSFASE ll: Doelen kiezen en plannen maken

Na navraag bij bewoners, groepsleiders, stafleden en wetenschappers werden, in het kader van de klimaatverbetering, gezamenlijke doelen geformuleerd in een teambespreking.

CYCLUSFASE llI

Deze vormde her onderzoek in engere zin. Hierin werden betere handelwijzen ontwikkeld. en beproefd in een cyclisch proces dat zich meerdere malen afspeelde. De subfasen van dat proces waren:

1. Gegevens verzamelen.

Hiertoe werd voornamelijk het logboek benut, waarin de groepsleiding verzocht was per dienst een verhaal uitvoeriger dan men gewend was te vertellen aan de hand van zes vragen, die de eerste zes elementen van het handelen in vraagvorm formuleerden.

2. Gegevens bewerken.

De bewerking geschiedde door mij en verliep in de volgende stappen:

a. Ordenen:
de conflictverhalen werden uit het logboek gelicht en gerubriceerd bijeengezet. Zo zijn er minstens 1300 verhalen verzameld.

b. Selecteren:
aan de hand van pragmatische criteria [(zie p 87)] werden er conflictverhalen ter nadere bewerking uit het materiaal gelicht; tussen de tien en enkele tientallen per cyclus.

c. Coderen:
de geselecteerde conflictverhalen werden in de kantlijn gecodeerd met de cijfers (1) t/m (6); deze verwezen naar de eerste zes elementen van het handelen.

d. Analyseren:
de gecodeerde conflictverhalen werden op een iets abstracter niveau geformuleerd in de volgorde van de [toen nog] zes elementen. Daardoor werd de gevolgde handelwijze uit het verhaal gereconstrueerd.

e. Vergelijken:
met behulp van een matrix (zie p 91) werden de analyses van de verhalen met elkaar vergeleken.

	Een verticale analyse (zie p 91) leverde methodische idee�n op per verhaal;
	een horizontale analyse (zie p 91) formuleerde methodische idee�n per element over meerdere verhalen.
	Beide analyses combinerend werden een of meer methodische idee�n of conclusies geformuleerd.

[Blz. 108]

f. Abstraheren en redeneren:
de in de analyse en vergelijking gebruikte begrippen werden nog eens ge�nspecteerd, zo mogelijk iets verder geabstraheerd, met elkaar in verband gebracht en nog eens nader overdacht. Deze stap diende in bruikbare begrippen geformuleerde methodische idee�n op te leveren.

g. Rapporteren:
van de bewerking werd verslag uitgebracht aan het team in kwestie. De rapportage vond niet, of bij uitzondering, plaats door het weergeven van analyses, matrixen, begrippen, omschrijvingen en redeneringen, maar in de vorm van een leesbaar en de groepsleiding aansprekend verhaal of betoog. De ontwikkelde methodische idee�n werden hierin in vraagvorm en concepts-gewijs aangeboden. De formulering was waar nodig ; problematiserend en critiserend, dialoog en dialectiek oproepend. De aldus gemaakte 'notities' werden een week voor het discours-teamgesprek verzonden. Er zijn in deze fase 26 van deze notities geschreven over het omgaan met conflicten.

3. De discours.

Deze vond ongeveer maandelijks plaats met het team, deszelfs begeleiders, de student en mij. Ik leidde, de student notuleerde. Groepsleiders hadden voorrang van spreken. In de discours stonden de in de notitie gevraagde of concept-gewijs aangeboden methodische idee�n ter discussie.

4. Idee�n over beter handelen ontwikkelen:

als het lukte waren er na de discours gezamenlijke en door de groepsleiding als eigen beleefde idee�n over betere handelwijzen. Deze waren in de notitie en de notulen vervat.

5. Beter (?) handelen in de praktijk beproeven.

Hiermee begon de cyclus opnieuw: de ontwikkelde idee�n werden in de praktijk beproefd en hiervan werd in het logboek weer verslag gedaan. De cyclus start weer bij punt I.

6. Het destillaat:

de verzamelde notities, verslagen en logboeken bevatten nu verhalen over verbeterd handelen en methodische idee�n daarover.

CYCLUSFASE IV: Evaluatie: zijn situatie en handelwijze verbeterd?

Op dezelfde wijze als in cyclusfase I zijn gegevens verzameld en is rniddels een 'foto 2' in kaart gebracht hoe de situatie en de handelwijzen geworden waren.

CYCLUSFASE V: Evaluatie: de bevinding-achteraf vragen

Hiernaar is gevraagd door middel van enkele evaluatievragen die door alle deelnemers schriftelijk beantwoord en daarna met hen besproken zijn.

CYCLUSFASE VI: Methodische idee�n formuleren

Dit is in drie van de vier groepen gebeurd in de scriptie van de betreffende student. Voor alle vier de groepen is het gebeurd door het opstellen van een voorlopige conflicthanterings-methodiek, welk werkstuk in hoofdstuk VII aan de orde komt.

CYCLUSFASE VII: Methodologische idee�n formuleren

Deze zijn per groep in de drie scripties, en over het gehele onderzoek in dit onderzoeksverslag beschreven.

De inhoud van de zich ontwikkelende methodiek

In dit hoofdstuk is de gevolgde werkwijze steeds toegelicht aan de hand van voorbeelden uit de eerste groep. Met behulp van deze illustraties is tevens de inhoudelijke basis van de ontwikkelde methodiek aangegeven. Op grond van het ontwikkelproces in de eerste groep kon, ten kortste geformuleerd, het volgende gezegd worden.

Er zijn twee handelwijzen voor het omgaan met conflicten naar voren gekomen.

In de ene

wordt het conflict ge�nterpreteerd als probleem van regulering, als een machtsprobleem. De . doelstelling is reguleren, de werkwijze is gebruik van macht. Uit de verhalen blijkt dat de afloop dan een belemmerde communicatie laat zien en een verlies van contact, dus een verwijdering tussen groepsleider en bewoner -- veelal ook letterlijk.
Na soms een kortstondige rust volgt bijna altijd escalatie van het conflict, waardoor de groepsleiding in een vicieuze cirkel belandt.

[Blz. 109]

In de andere handelwijze

wordt het conflict ge�nterpreteerd als een contactprobleem. Het doel is het herstellen van het contact, in de werkwijze wordt afgezien van gebruik van macht en wordt op communicatie- en contactbevorderende wijze gewerkt. Blijkens de verhalen laat de afloop dan herstel van de communicatie zien, waardoor het contact hersteld kan worden, waarna het conflict inhoudelijk kan worden opgelost Deze laatste handelwijze verdient de voorkeur; deze zou in de praktijk nader beproefd en al doende ontwikkeld dienen te worden.

Deze gedachte, ontwikkeld in de eerste groep, is aangeboden aan de tweede deelnemende groep.

Het volgende hoofdstuk vertelt van het proces dat in die tweede groep plaats vond.
Lag de nadruk in dit hoofdstuk op de methodologische invalshoek met inhoudelijke illustraties,
in het volgende hoofdstuk ligt de nadruk op de inhoud van de zich ontwikkelende methodiek.

Element	Omschrijving	Kortweg
(1)	Het interpreterend waarnemen van de situatie.	situatie* interpretatie**
(2)	Het willen van iets, het kiezen van doelen en het maken van een plan.	doel
(3)	Het kiezen en verrichten dan wel het nalaten van bepaalde daden op bepaalde manieren.	werkwijze
(4)	Het interpreterend waarnemen van de afloop	afloop
(5)	Het opmerken van een bevinding achteraf. bevinding achteraf	bevinding achteraf
(6)	Het ontwikkelen van inzichten en/of zinvolle vragen in de richting inzichten van het 'juist weten te handelen'.	inzichten
(7)	Het uitvinden van wegen die tot nieuwe kennis kunnen leiden, zoekweg waarmee beter gehandeld kan worden.	zoekweg