Een methodische blunder

Over de opvang van de AMA's

Dr Frans E. J. Gieles, april 2003

Een hulpvraag en een antwoord

Je hebt keelpijn en gaat naar de dokter. Daar aangekomen, zie je de ene na de andere patiënt hard wegrennen, luid roepend dat hij of zij daar nooit meer zal terugkomen. Dit wekt niet bepaald vertouwen. Maar ja, je ziekenfonds bepaalt dat je eerst naar je eigen huisarts moet gaan, dus je gaat toch maar naar binnen. De wachtkamer oogt bepaald leeg.

Je vertelt je verhaal. De dokter luistert nauwelijks, onderzoekt je niet en schrijft een dieet voor. Dat briefje lag al klaar. 

Thuisgekomen blader je wat door medische web sites heen en daar lees je dat dit dieet uitstekend geschikt is... voor maagpatiënten. Je weet nu genoeg en gaat meteen bellen om een andere huisarts te zoeken. Zodra je die gevonden hebt klaag je de eerste aan voor zijn wanprestatie.

Ter verantwoording geroepen, zei de arts dat deze werkwijze hem door zijn politieke baas was opgelegd. Hij kon, zei hij, weinig anders dan gehoorzamen aan de richtlijnen van zijn politieke baas. De rechter moest nu oordelen of dat motief zwaar genoeg was om zijn vak-inhoudelijke, in dit geval medische richtlijnen niet te volgen.

Een raar verhaal? 

Toch is dit precies wat er gebeurd is met de nieuwe opvang van de AMA's de alleenstaande minderjarige asielzoekers in Nederland. Alleen gaat het hier dan niet over keel- of maagpijn, maar om de problematiek van jongeren en het methodische antwoord daarop.

AMA's waren ondergebracht in redelijk kleinschalige onderkomens verspreid door Nederland, deels in eigen onderkomens, deels als onderdeel van een groter centrum, doorgaans met redelijk goede onderwijsvoorzieningen. Nog niet zo lang geleden kwamen er per dag zo'n twintig AMA's per dag onze grens over. Aangezien jongeren recht hebben op opvang en doorgaans een verblijfsvergunning kregen, was hier opvang voor nodig: ruimte en personeel. 

Het laat zich eenvoudig uitrekenen dat hier dus de nodige groepsleiders voor aangesteld moesten worden. Deze werden dan ook aangetrokken en voorbereid op hun taak. Tot de lesstof behoorden op 'stencils' gezette delen van en samenvattingen van het boek Conflict en Contact - jawel: mijn proefschrift. 

Methodiek

Mij is gezegd door mensen uit dit werkveld dat 

"deze methodiek werkt, en wel als enige methodiek". 

Cruciaal in deze methodiek is dat de hulpverlener of opvoeder een goed contact opbouwt met de jeugdige tehuisbewoner. Met 'goed contact' wordt met name ook bedoeld: contact met 'de schaduwkant' van de bewoner - de lastige kant waar de hulpvragen te vinden zijn. Met name bij conflicten moet niet zozeer naar het uiterlijke gedrag gekeken worden, als wel gezocht worden naar de 'kennelijk belangrijke boodschap' die in dat gedrag wordt uitgedrukt. Dit zal vaak een vraag of behoefte zijn, waarop de werker dan een antwoord gaat zoeken. Zodra die boodschap is overgekomen ebt het conflict vaak snel weg, kan men verder samenleven in de ruimte van het tehuis en naar de juiste antwoorden gaan zoeken. 

Uiteraard verschilt deze vraag per bewoner, maar je kunt er wel groepen of typen in onderscheiden met vergelijkbare vragen - en dus met een vergelijkbare methodiek als antwoord daarop. Professor Kok spreekt in dit verband van "vraagstellingstypen". Zo heb ik, voor zover mijn invaliditeit dit nog toestond, samen met werkers in de AMA-opvang gezocht naar de specifieke vragen van deze specifieke doelgroep, ofwel naar de voor deze doelgroep specifieke methodiek. Inderdaad werd deze gaandeweg gevonden, geformuleerd en overdraagbaar gemaakt voor nieuwe groepsleiders. Zo is, bijvoorbeeld in de opvang te Nunspeet, specifieke kennis ontwikkeld voor deze doelgroep.

[* Voor methodiekontwikkeling: zie Gieles & Visser, Methodiek ontwikkelen voor praktijk en opleiding ; HBO Raad & SSJ Utrecht, 1988
* Kok, J.F.W., Opvoeding en hulpverlening in behandelingstehuizen, residentiële orthopedagogiek; Rotterdam, 1984]

Wat gebeurt er? 

Er komen door het regeringsbeleid gaandeweg minder jeugdige asielzoekers ons land binnen. Nunspeet en andere opvangplaatsen worden gesloten en er verrijst een nieuwe opvang in Vught. In plaats van dat men zuinig is op de ontwikkelde methodiek, wordt deze met één pennenstreek van tafel geveegd en vervangen door een andere. Een politiek besluit.

Ineens is de doelstelling niet meer 'opvang, hulpverlening en ontwikkeling', bedoeld om een verblijf hier mogelijk en vruchtbaar te maken, maar slechts voorbereiding op terugkeer naar het land van herkomst - al ver voor welke rechter dan ook hierover iets heeft uitgesproken.

Welke methodiek?

Het meest opvallende waren de enorm strenge regels. Pas na enige tijd werd duidelijk gemaakt waar deze regels vandaan kwamen: van een methodiek, en wel die van de Glen Mills-school in Wezep. 

[* Zie voor deze methodiek bijvoorbeeld 

Wie zich ook maar even in deze methodiek verdiept, vraagt zich al heel snel af of Vught wel deze methodiek, inclusief een grondhouding van respect en het principe van partieel zelfbestuur door studenten, heeft overgenomen, of dat men alleen maar de regels, en dan nog die uit de beginperiode van de studenten, heeft overgenomen. 

Dit is een methodische blunder, gelijk aan die van de dokter die, zonder enig onderzoek te doen, een dieet voor maagpatiënten voorschrijft aan iemand met keelpijn. De doelgroepen van Vught en die van Wezep, om ze zo maar even te noemen, verschillen zodanig in zoveel essentiële opzichten, dat het zonder meer overhevelen van de methodiek van Wezep (die daar wel werkt) naar Vught met recht een methodische blunder genoemd mag worden.

Zie: 

Het enige dat overeenkomt is de leeftijdsgroep - en dus de vraag naar een toekomstperspectief.

Specifieke methodiek

Van de Glen Mills methodiek mag gezegd worden dat hij in Wezep blijkt te werken - voor die specifieke doelgroep. [*] Een specifiek kenmerk is het gericht zijn op de groep en het streven daarin een hoge status te bereiken. Er moet bij gezegd worden dat niet alle (criminele) jongeren deze specifieke kenmerken hebben. Er zijn bijvoorbeeld ook nog meisjes en Einzelgängers, sterk introverte jongelui die in geen groep willen of kunnen functioneren De individuele problematiek, bron van hun criminaliteit, kan sterk uiteenlopen, dus het antwoord erop eveneens. 

[*] Dit is nog de vraag. 0-25 van juni 2004 meldt dat de succesverhalen van Glen Mils (en van Den Eng in Den Dolder) "twijfelachtig [zijn] en gebaseerd op dubieus opgezette onderzoeken".

Duidelijk zij dat de Glen Mills methodiek misschien zijn waarde heeft bewezen voor een bepaalde doelgroep, maar dat deze nooit zonder meer toegepast mag worden op een doelgroep met zulke essentieel verschillende kenmerken.

Methodiekontwikkeling

Wil men een methodiek op zijn waarde inschatten, dan kijkt men naar de resultaten. Bij tehuizen is het percentage weglopers en andere vormen van vastlopen hiervan een van de indicaties. Zo heb ik in het onderzoek voor mijn proefschrift de methodiek van groepen met een vastlopers-percentage tussen de nul en de zeven procent beter genoemd dan die van groepen (met vergelijkbare doelgroep en problematiek) met een dergelijk percentage van rond de vijftig procent. 

Nu, de opvang in Vught nadert zo ongeveer de honderd procent aan vastlopers. Wie dit wijt aan de bewoners  is ongeschikt voor welke methodiekontwikkeling dan ook. Ontwikkeling van juiste methodiek vraagt vooreerst een spiegel om kritisch te kijken naar de eigen werkwijze. Voorts een goede communicatie met de bewoners, op basis van respect, en een ruim hart voor wat zij te berde brengen. Ik ben niet in Vught geweest, maar ik vrees dat daar slechts management is en niet de hiervoor genoemde spiegel, communicatie, respect en hart. 

Het bepalen van een methodiek is een taak van de werkers ter plekke, groepsleiding en staf, in zo goed mogelijk contact met hun cliënten en desgewenst wetenschappers - maar nooit een taak van anderen, niet van rechters, maar al zeker niet van politici, noch de wetgevende, het Parlement, noch de uitvoerende, de minister.

Het Parlement heeft hier wel een taak: betere wetten te maken en de minister te controleren. Wie in het bedrijfsleven dergelijke blunders maakt, kan al heel snel zijn biezen pakken - en terecht.