Hoofdstuk 3        

Mogelijke gevolgen van pedofiele relaties

Voordat ik verder ga wil ik, om duidelijkheid te scheppen, een afbakening maken tussen de termen ‘seksueel misbruik’ en ‘seksuele omgang’ 

3.1         Seksueel misbruik en seksuele omgang 

‘Een kind wordt seksueel misbruikt als een volwassene tegen de wil van een kind seksuele handelingen met het kind verricht. Tegen de wil betekent dat het kind als gevolg van lichamelijk of relationeel overwicht, fysieke dwang of emotionele druk het gevoel heeft (gehad) die contacten niet te kunnen weigeren. De volwassene dwingt het kind of weet door zijn overwicht te bereiken dat het kind zich niet aan de seksuele toenaderingen kan onttrekken’.[1]  

Uit de bovenstaande omschrijving van seksueel misbruik is een aantal kenmerken te halen die bepalen wanneer er sprake is van seksueel misbruik en wanneer er sprake is van seksuele omgang.

Van ‘seksueel misbruik’ is sprake bij de volgende kenmerken:  

Van ‘seksuele omgang’ is sprake als geen van deze kenmerken aanwezig is gedurende het contact tussen de volwassene en het kind. Het is van groot belang dat het kind bewust kan kiezen voor of tegen de seksuele omgang met de volwassene.[2]  

In de relatie tussen pedofiel en kind is het belangrijk om de vijf ‘criteria’ waaraan pedofiele relaties zouden moeten voldoen mee te nemen. Deze zijn de afgelopen jaren opgesteld door verschillende wetenschappers. Gieles[3] is een van deze personen die heeft meegewerkt aan de totstandkoming van deze criteria:  

De bovengenoemde vijf ‘criteria’ zijn later uitgewerkt tot de volgende vier richtlijnen, die door onder andere de Vereniging Martijn en door Clogo, welke zich inzetten voor sociale en maatschappelijke acceptatie van ouderen-kind- relaties, zijn aangenomen, te weten: 

Gezien de helderheid en de eenvoud van deze laatste vier richtlijnen, verwijs ik in mijn scriptie verder naar deze vier als ik het over ‘de richtlijnen’ heb.  

Deze richtlijnen zijn van belang in een relatie tussen een volwassene en een kind. Houdt men zich aan deze vijf criteria, dan wel de hierboven genoemde vier richtlijnen, dan is de kans op schade bij het kind minder dan wanneer men zich niet aan deze criteria en richtlijnen houdt. Ik suggereer hier niet mee dat er helemaal geen schade kan ontstaan bij het kind.

Aan de eerste drie criteria, wederzijdse instemming, het kind de vrijheid geven om op elk moment te kunnen stoppen met de omgang en harmonie met de ontwikkeling van het kind, is te voldoen. Het laatste criterium, openheid, is daarentegen moeilijker te verwezenlijken. Openheid over pedofilie en een pedofiele relatie met een kind is moeilijk. Er heerst nog altijd een taboe op het onderwerp en men heeft vaak een verkeerd beeld van een pedofiele relatie. De maatschappelijke reactie op pedofilie en pedofiele relaties zal ik verder in hoofdstuk vier bespreken.

Een ander probleem dat buiten deze criteria, beginselen en richtlijnen staat is dat kinderen vaak naïef zijn op het gebied van seksualiteit. Ze weten nog niet genoeg van seksualiteit en seksuele omgang. Dit neemt niet weg dat kinderen geen seksuele gevoelens en gedachten hebben en niet nieuwsgierig zijn.

Een derde probleem is de machtspositie van de volwassene. Kinderen zijn kwetsbaar als het gaat om liefde en macht in een relatie. De machtsverhouding tussen de volwassene en het kind is niet gelijk. Bewust of onbewust heeft de volwassene macht over het kind, het kind kijkt tegen de volwassene op en vertrouwt hem. Ik verwijs hiervoor terug naar paragraaf 2.2  

3.2  Ontstaat er schade in een (vrijwillige) pedofiele relatie?

In principe is geen enkele relatie onschadelijk, of het nu gaat om relaties tussen volwassenen, tussen kinderen onderling of die tussen volwassenen en kinderen. Seksualiteit maakt een verhouding tussen mensen niet wenselijk, onwenselijk, goed of slecht. Mensen bepalen zelf de sfeer waarin gebeurtenissen zich afspelen door hun karakter, hun invoelend vermogen en hun respect voor de medemens of het ontbreken hiervan. 

Goed ouderschap is in feite op zichzelf een bijna onmogelijke taak. Ook al is er nog zoveel liefde en warmte binnen een gezin, je kunt kinderen niet opvoeden zonder ze onbedoeld schade toe te brengen. Ouders willen kinderen zelfstandig maken en ze de gelegenheid geven om zich te ontplooien. Maar het is onvermijdelijk dat de normen en waarden van de ouders worden overgedragen op het kind. Hierbij wordt vaak het emotionele en het spontane van kinderen onderdrukt ten gunste van aanpassing aan het gezin of de maatschappij. Ouders leggen kinderen regels op en als ze deze overtreden worden ze hiervoor gestraft. Dit weerhoudt hen ervan om het nog een keer te doen. De gevolgen van de opvoeding zijn niet van tevoren te bepalen. Niemand weet wat in de toekomst schadelijk zal uitwerken en wat gunstig.  

Ik vraag mijzelf af of een kind schade lijdt als het met leeftijdsgenootjes of ouderen seksueel contact heeft. Men is geneigd aan te nemen dat er wel schade moet zijn. Als men geen fysieke schade kan vaststellen dan is er vast wel psychische schade. Schade die mogelijk zou kunnen ontstaan in een vrijwillige pedofiele relatie is dat de onderlinge relatie tussen het kind en de ouders verslechtert doordat de pedofiel de ouderlijke rol inneemt. Als ouder wil je op de eerste plaats staan bij je kind en als je kind een andere volwassene in vertrouwen neemt kan dat pijnlijk zijn. De meeste schade ontstaat echter als de samenleving erachter komt dat het kind een seksuele relatie heeft met een volwassene. Het kind voelt zich dan angstig, eenzaam en vies omdat de samenleving heftig reageert op de relatie en het is dan vaak gedwongen om tegen zijn wil de relatie te stoppen. 

Schade kan ook later ontstaan: de reactie op en de beleving van de jongere van een pedofiele relatie kan enorm verschillen in de verschillende levensfasen. Het kan zo zijn dat de beleving in eerste instantie positief is maar de beleving later 180 graden omdraait. Hierbij speelt de omgeving een grote rol. Wellicht is er ook sprake van een dubbel gevoel, waarvan de ene kant eerst wordt beleefd en de andere kant later naar voren kan komen. 

Het komt ook voor dat men problemen op volwassen leeftijd uitsluitend gaat wijten aan de pedofiele relatie in de kinderjaren. In de hulpverlening gebeurt dit vaak. Als men tegenwoordig hulp vraagt bij een instantie wordt er direct gevraagd naar een seksueel verleden. Dit wordt dan gekoppeld aan de huidige problemen terwijl dit niet de oorzaak hoeft te zijn maar slechts een onderdeel daarvan. 

De volgende paragrafen gaan over de mogelijke gevolgen van seksueel misbruik. Ik wil benadrukken dat het gaat om mogelijke gevolgen welke dus niet voor elk kind hoeven te gelden. Elk kind reageert anders op (traumatische) ervaringen. Deze gevolgen zijn een reactie op het seksueel misbruik gepleegd door een pedoseksueel. Dus zonder toestemming van het kind: hierbij kan ook, zoals eerder vermeld, geweld zijn gebruikt.  

3.3       Mogelijke gevolgen van seksueel misbruik

Bij kinderen die seksueel misbruik meemaken worden zeer uiteenlopende symptomen waargenomen. Voorbeelden hiervan zijn angst, nachtmerries, posttraumatische stressreacties, gedragsproblemen, seksualiserend gedrag, weglopen, zelfverwonding, een laag gevoel van eigenwaarde en depressie.  

De posttraumatische stress-stoornis (PTSS) en seksualiserend gedrag zijn de meest voorkomende gevolgen. Bij de verschijnselen van een PTSS bij kinderen horen, zoals bij volwassenen, fenomenen van herbelevingen, vermijding en verhoogde prikkelbaarheid. Typerend voor PTSS op de kinderleeftijd is de rol van de fantasie waardoor de angst grote vormen kan aannemen. Dit kan bijvoorbeeld resulteren in de gedachte schuld te hebben aan het geweld en het piekeren over of het kind het had kunnen voorkomen. Onder seksualiserend gedrag wordt verstaan: ‘het seksgerichte spel met poppen, het inbrengen van objecten in de vagina of anus, publiekelijk of vrijuit masturberen, verzoeken om seksuele stimulatie bij volwassenen of andere kinderen of het beschikken over niet bij de leeftijd passende seksuele kennis’.[6]  

Er zijn ook gevallen bekend waarbij kinderen geen klachten hebben. Hierbij wordt rekening gehouden met het feit dat symptomen mogelijk op latere leeftijd nog kunnen verschijnen. Het is echter ook mogelijk dat een kind klachtvrij blijft. Factoren die verband houden met de symptomen na seksueel misbruik of geweld zijn de ernst en aard van het geweld, de duur en frequentie van het misbruik en de mate van mishandeling en geweld. Verder is de relatie met de volwassene van invloed: kinderen denken vaker dat het misbruik hun eigen schuld is als de volwassene een hechte band heeft met het kind. Bij peuters die seksueel misbruikt zijn komt seksualiserend gedrag vaker voor, bij schoolkinderen komen gedrags-, concentratie- en leerproblemen voor. Ook de mate van steun en opvang van de ouders speelt een rol bij het al dan niet ontstaan van de symptomen.[7]   

3.4       Mogelijke gevolgen van seksueel misbruik op lange termijn  

Klachten en problemen door seksueel misbruik kunnen pas tot uiting komen op latere leeftijd. Een aantal veelvoorkomende symptomen zijn onder andere de PTSS zoals hierboven beschreven en andere emotionele problemen zoals angst depressie, schuld, schaamte wantrouwen, suïcide en zelfverwonding. Naast deze symptomen zijn er ook cognitieve problemen zoals een aangetast zelfgevoel, gevoelens van hulpeloosheid, lage zelfwaardering, interpretatieproblemen en negatieve denkbeelden. Een ander symptoom is amnesie, hierbij kan een persoon zich belangrijke persoonlijke dingen niet meer herinneren. Dit kunnen delen zijn van de gebeurtenis of het kan betrekking hebben op de gehele gebeurtenis. Een veel voorkomende stoornis is de dissociatieve identiteitsstoornis (D.I.S.) Dit is een stoornis in het geheugen of bewustzijn. De traumatische ervaring wordt niet geïntegreerd maar in stukjes opgeslagen.[8] 

Bij seksueel misbruik worden lichaamsgrenzen overschreden, waardoor een negatieve lichaamsbeleving kan ontstaan. Veel slachtoffers hebben het gevoel dat het lichaam een object is waar van alles mee kan gebeuren en waar van alles mee kan worden gedaan waar het slachtoffer zelf geen zeggenschap over heeft. Vaak bestaat er een negatieve houding ten opzichte van het eigen lichaam. Men voelt zich vies, lelijk en heeft schaamte- en schuldgevoelens. Ook kunnen er problemen ontstaan op het gebied van gezondheid zoals hoofdpijn, maagpijn, slaapstoornissen en een verhoogde bloeddruk. 

Een kind dat seksueel misbruikt wordt, wordt geconfronteerd met seksueel gedrag waar het wat betreft leeftijd en ontwikkeling nog niet aan toe is. Dit heeft gevolgen voor de latere seksualiteit. Door een gevoel van verraad is het vertrouwen in volwassenen beschadigd. Dit kan tot gevolg hebben dat kinderen die vroeger misbruikt zijn op latere leeftijd niet goed in staat zijn om een intieme relatie aan te gaan. Tevens krijgt seksualiteit een hele andere betekenis voor het kind omdat het kind bijvoorbeeld voor seksueel gedrag wordt beloond of seksueel gedrag wordt geassocieerd met geweld of bedrog. Dit kan leiden tot seksualiserend gedrag op jonge leeftijd. Op volwassen leeftijd kan dit leiden tot een verhoogde kwetsbaarheid voor seksueel geweld en tot een overseksualiseren van relaties. Seks wordt dan een manier om iets gedaan te krijgen of om het gevoel van eigenwaarde te verhogen.[9]