Geest van Wijsheid, Geest van Raad ...

... Aller dingen zuiv're maat 

Vuur, licht en liefde: de bouwstenen van de kosmos; vuur is materiele energie, liefde is geestelijke energie, licht zit daar tussenin.

Pinksteren, mooi feest 

Hoe mooi en aansprekend Kerstmis en Pasen ook zijn, Pinksteren spreekt mij altijd meer aan. De apostelen hebben zich bang in een gebouw opgesloten na de hemelvaart van Jezus. Ze zien het niet meer zitten, weten zich geen raad meer.

"Plotseling klonk er uit de hemel een geluid als van een hevige windvlaag dat het huis (...) geheel vervulde. Er verschenen aan hen een soort vlammen, die zich als vuurtongen verspreidden en zich op ieder van hen neerzetten. Allen werden vervuld van de Heilige Geest en begonnen op luide toon te spreken in vreemde talen, zoals hun door de Geest werd ingegeven." (Handelingen 2, 1-4)

De vlammen

Blijkens het verhaal in Handelingen (2, 1-11) hebben de apostelen dit ervaren als een geschenk van boven. Die vlammen boven hun hoofd wijzen op een geschenk van binnen. 

Al in het boeddhisme wordt aangenomen dat er in de mens een vonk van energie aanwezig, kundalini genaamd, is die door yoga en meditatie geactiveerd kan worden. Deze energie werd getekend als een slang die omhoog kruipt en als een vlam die boven het hoofd van de Boeddha getekend werd. Zo'n vlam was dus al een klassiek beeld, wellicht bekend ten tijde van de apostelen of van de latere schrijvers van het boek Handelingen.

Ook de gnostiek kent het beeld van "de goddelijke vonk" die in elk mens aanwezig is. Het gaat er dan om wat je met die vonk doet: laat je hem uitdoven of sta je ervoor open zodat hij zich kan ontwikkelen tot vlam?

Anders gezegd: de Heilige Geest is al in ons, we hoeven er alleen maar voor open te staan, te luisteren naar "de zachte bries" die Elia hoorde (1 Koningen 19, 12).

"De vrucht van de Geest is liefde, vreugde en vrede, geduld, vriendelijkheid en goedheid, geloof, zachtmoedigheid en zelfbeheersing." - Paulus. Brief aan de Galaten, 5, 22 & 23.

De talen

Ineens hebben de apostelen de moed om te gaan spreken; Petrus voorop. Ze kennen hun talen, de mensen verstaan hen. Aansprekend verhaal! Voor mijn talen moet ik heel wat meer moeite doen ...

Verstond ieder dit in zijn eigen taal? Dit hoeven we - vind ik dan - niet per se letterlijk te nemen. Bedoeld is waarschijnlijk, naar mijn idee dan, dat de boodschap van Petrus cs universeel is en door alle mensen verstaan kan worden als die boodschap goed en met enthousiasme, geïnspireerd, gebracht wordt. Dit lukt Petrus ineens prima. Hij is geïnspireerd.

Moedige mensen, die apostelen. Ze hadden alles al achter zich gelaten om Jezus te volgen en nu zetten ze zich hun hele leven in om diens boodschap te verspreiden. Nee, niet per e-mail of Facebook ... per kameel, paard, ezel, te voet ... in andere landen, dus in andere talen, van het verre India (Thomas) via Turkije en Griekenland (Paulus), in Rome (Petrus), tot in Spanje toe (Jacobus). Zij wisten, het was hun voorspeld, dat zij vervolgd en wellicht zelfs gedood zouden worden. Toch hielden zij dapper vol. 

Petrus citeert dan de profeet Joel en David; hij moet zich herinneren dat Jezus de komst van De Helper ook al had voorspeld. En daar was Hij of Zij, ineens. Wie?

Hij of Zij? Een addertje onder het gras

Er zit hier wel een addertje onder het gras. Niet bij de Heilige Geest zelf, uiteraard, maar bij hoe de kerk daarmee is omgegaan na de eerste eeuwen van het christendom.

Oorspronkelijk, van het oudste Jodendom t/m de gnostiek, was de Heilige Geest een vrouw: Sophia, Wijsheid. Zij verschijnt in het boek Wijsheid als een vrouw:

"... de maakster van alles ...
Zij heeft een geest die verstandig en heilig is, ... enzovoorts
Ze is de adem van Gods kracht ...
In haar schittert het eeuwige licht ...
Hij die over alles heerst heeft haar lief gekregen ..."
(Wijsheid , eind 7, begin 8)

Ook in het boek Sirach verschijnt zij als vrouw:

"De wijsheid is voor alles geschapen ...
haar wegen zijn de eeuwige geboden" (Sirach 1: 4, 5)

"Ik ben uit de mond van de Allerhoogste voortgekomen ...
Hij heeft mij in het begin, vóór alle tijden geschapen ...
Ik ben de moeder van ontzag en ware liefde ... (Sirach 24: 3, 9, 18)

Door de joden werd zij ook vrouwe Chokma, ook wel Ashera genoemd: 'zij die gelukkig maakt'; later werd zij door de rabbijen Shekjinah genoemd. Voor de Grieken en de vroege christenen Sophia, voor de gnostici ook Zoe, waar het Griekse woord voor leven in zit. 

Sophia begeleidt de schepping door Vader God; de vrouwelijke kracht der wijsheid naast de mannelijke scheppingskracht. De drie-eenheid was daar Vader, Moeder, Zoon. 

Het was Zoe, "een geestelijke vrouw" die Adem het leven inblies, waarna Adam haar als "Moeder der levenden" herkende. [*] In het Evangelie der Hebreeën zegt Jezus: "Op dat moment trok mijn moeder, de Heilige Geest, mij op." [**]

In het braambos van Mozes sprak in het Hebreeuws El Shaddai, ofwel 'zij met de borsten' - de toen alom bekende en vereerde oer-moeder - maar dit werd later weg-vertaald als 'God Almachtig' - een opmerkelijke vertaalfout. [*]

Later hebben de kerkvaders van de Heilige Geest een man gemaakt. Kijk, God met een vrouw ... en dan samen een Zoon verwekken ... dat kan natuurlijk niet. 'Vader, moeder en Zoon' werd tot 'Vader, Zoon en Heilige Geest': Drie Heren dus. Intussen was de ingewijde Maria Magdalena een hoer geworden en Maria werd 'onbevlekt' en 'maagdelijk' - lees: zuiver van hart en zonder onzuiver karma alias erfzonde.

Schisma door één woordje...

... van twee, oorspronkelijk een woord-toevoeging van drie letters

In het R.K. Credo staat over de Heilige Geest: "die voortkomt uit de Vader en de Zoon". In het Latijn: "qui ex patre filioque procedit." De "en" alias "...-que" was de reden van de afsplitsing van de Oosterse kerken in 1054. Zij wilden er niet aan dat een Vader en een Zoon samen een Geest voortbrachten. Die Heilige Geest was er al, vonden ze, logischerwijs als een schepping van, later een metgezel of partner van God. 

De Slavisch-Orthodoxe geloofsbelijdenis zegt hier: 

"... de Heilge Geest, Heer en Levenmaker, die uitgaat van de Vader": "Dúxa Svjatágo, Góspoda, Životvorjášcago, íže o tot Octá". 

Het "filioque" is hier weggelaten.

Jammer, zo'n splitsing om een woordje. Wij maken ons er niet meer druk om. Steeds meer hoor je nu God als m/v vermelden. God staat boven ons menselijke onderscheid tussen man en vrouw; Hij is een geest, geen lichaam. 

Niet dat de Heilige Geest zich hier iets van aantrekt. Hij/Zij inspireerde de apostelen en de vele predikers nadien, niet minder heiligen als Franciscus van Assisi - en die van Sales. De laatste stichtte veel kloosters van zusters die gastvrijheid boden aan weduwen, wezen, zieken en armen en die de stad in gingen met voedsel voor de armen. Ik twijfel er niet aan dat hij ook 'onze Franciscus', de nieuwe paus, inspireert. Mij, Franciscus, overigens ook. 

Over deze kwestie is intussen de vrede gesloten: zij horen weer bij Rome, waar de paus, dezelfde Franciscus, nu ook weer de titel "Patriarch" heeft aanvaard.

De Trooster(s) m/v

"Trooster die met wond're krachten
bijstaat wie in leed versmachten" ( GvL 442)

Mooi, die troost bij leed. Maar wie heeft nu ooit de Heilige Geest Himself op bezoek gehad bij ziekte en verdriet? Het kan wel, als je er tenminste voor open staat, maar meestal is het toch de medemens die troost brengt. Zonder ons als trooster van de medemens komt zelfs de Heilige Geest niet ver. Wij zijn de handen en voeten van God. 

Dus inspireert Hij ons - en wij staan er hopelijk voor open - om de medemens te troosten en te helpen. Ubi caritas et amor, Deus ibi est - Waar liefde en vriendschap (of: zorg) is, daar is God.

Geest van wijsheid

"Geest van wijsheid, Geest van raad,
aller dingen zuiv're maat" - GvL 442

Dit is wijsheid, dit is goede raad: 'ken van alles de juiste maat of mate en handel daarnaar'. Aristoteles knikt instemmend in de hemel; Kant en Spinoza ook.

Hier hebben we iets aan: Let bij alles op de maat der dingen. Aristoteles zei het al, en voor hem Socrates dus Plato: de deugd ligt in het midden, bijvoorbeeld moed tussen angst en overmoed in.

Maat houden

Het is nu 2016. We weten dat de wereldbevolking nog zal groeien en dat het krap zal worden om dan nog iedereen te voeden. Dit gaat nu al moeizaam, niet omdat er onvoldoende voedsel is, maar omdat dit ongelijk verdeeld is en omdat er ontzettend veel wordt weggegooid.

Juist in het welvarende Westen mag het inzicht nu wel doordringen dat wij hier in het Westen onze overvloedige en verkwistende welvaart niet kunnen behouden, laat staan nog kunnen laten groeien. Economisch kan dit al vrijwel niet, moreel al helemaal niet. Het kapitalisme, gebaseerd als dit is op economische groei van kapitaal door steeds meer te consumeren en onveilig te produceren, loopt op zijn eind.

Er wordt al gezocht naar een postkapitalistisch systeem, dat meer op duurzaam delen dan op verkwistend produceren en consumeren is gericht. Dit gebeurt al: door veel hergebruik, door veel kringloopwinkels en projecten en door systemen waarbij mensen de welvaar met elkaar delen in plaats van ieder voor zich meer rijkdom te zoeken.

"Ieder voor zich", zo luidt de spreuk, gevolgd door: "en God voor ons allen". Maar dit redt ook God niet meer. Hij is vast wel machtig, maar heeft de mens een vrije wil gegeven, waarmee hij heel wat macht heeft ingeleverd.

Nu zijn wij, mensen, aan de beurt, nu, anno 2016 door meer maat te gaan houden in onze consumptie, ons energiegebruik en zo meer, en door verkwisting van bijna de helft van de voedselproductie niet meer weg te gooien. Er zijn nu restaurants die bij de supermarkten ophalen wat 'over de datum' is.

De klant wil geen brood van gisteren, noch een appel met een plekje; toch zijn die nog heel goed te gebruiken. Volgens dit principe kunnen we ook onze huishoudens inrichten: minder inkopen, minder weggooien, meer met mate leven.

Een goed voorbeeld hiervan is het vragen van geld voor plastic zakjes. Het gebruik hiervan is fors gedaald na deze verstandige maatregel. De vogels en de vissen in de oceaan zijn er maar blij mee, want die komen om in de plastic soep die wij produceren.

Onlangs las ik in mijn twee kranten dat onze wasmachines hieraan meewerken, omdat superkleine vezeltjes kunststof loskomen van de kunststof van onze kleren in de wasmachine. Advies: koop liever katoen dan kunststof kleding en was met niet meer dan 30 graden, dit scheelt al een hoop.