Logischerwijs
werd de vraag 'Hoe doe je dat dan' (beter)?' door beide opleidingskringen
gekozen als verdiepingsvraag voor de zesde fase. Als illustratie van de
resultaten wordt hier een deel van de bevindingen van beide kringen weergegeven.
Voor zover beide kringen overeenstemden gebeurt dat geïntegreerd. Voor zover De
Jelburg (als HBO-dagopleiding) en De Horst (als part-time MBO) andere wegen
kozen, worden deze apart en samenvattend vermeld. Daarna wordt weergegeven hoe
er in De Horst iets van resultatenweging heeft plaatsgevonden en wat die
opleverde.
b.
Het begrip 'persoon'
Wàt
wil je nu eigenlijk bevorderen als je iemands ontwikkeling als persoon wilt
bevorderen? Het is noodzakelijk om stil te staan bij het
[Blz.
190]
begrip
'persoon' en nader te omschrijven wat je daar dan mee bedoelt. Dit is ook in
beide kringen gedaan aan de hand van voorbeelden. Met name aan de hand van
grens-situaties van het als persoon leven (jonge baby, diep zwakzinnige,
demente bejaarde, geïndoctrineerde kinderen, verslaafde onder andere)
ontstond een lijst van aspecten van personaliteit. Omdat een aantal deelnemers
in beide kringen opereerden en omdat de Jelburgkring in tijd ver voorop liep
op de Horst-kring, kwamen deze lijsten aardig met elkaar overeen. Door ze 'op
te tellen' en in twee rondes te groeperen en te abstraheren, ontstond ten slot
te een gemeenschappelijke typering van het begrip 'persoon' en een lijst van
aspecten van personaliteit. Namelijk deze:
Wat
we niet bedoelen is 'persoonlijkheid' als 'geheel van iemands
eigenschappen'. Er zijn weliswaar enkele eigenschappen die we wenselijk vinden
voor een inrichtingswerker, maar dat bedoelen we hier niet.
Wat
we ook niet bedoelen is 'persoonlijkheid' in de zin van 'een sterke
persoonlijkheid' in de zin van 'krachtig figuur'.
Persoon
zijn is voor ons
een
bepaalde wijze van mens zijn, die je in meerdere of mindere mate kunt
realiseren, en op het ene moment ook meer realiseert dan op het andere
moment. Je realiseert dan personaliteit, een voor mensen -en alleen
voor mensen -mogelijke wijze van leven. Personaliteit is dus geen vaststaand
gegeven, maar iets dat je in meerdere of mindere mate zelf in je leven kunt
realiseren als je er ook maar enigszins de kans toe krijgt. Je hebt dan je
eigen verhaal te vertellen, je eigen biografie die je uiteindelijk zelf
schept.
(Dit
persoonsbegrip is in de literatuur bekend als dat van het existentialisme:
"Personaliteit is iets dat iemand hier en nu, binnen deze unieke
situatie, wel of niet realiseert." - Immelman, 1987 blz. 139. Wij
zeggen dan niet "wel of niet" maar "in meerdere of mindere
mate").
De
lijst van personaliteitsaspecten
 |
a.
Kritische rationaliteit, reflexie en zelfkennis. Dit vergt bewustzijn van:
.
|
|
b.
Eigenheid:
 |
unieke
eenheid |
|
lichamelijkheid |
|
grenzen |
|
historiciteit |
|
eigen
biografie en van:
.
|
|
|
c.
Gekozen normen, waarvoor verantwoordelijkheid gedragen wordt; alsook vergt
het: , |
|
d.
Eigen wil en perspectiefkeuze,
|
|
e.
Gevoelsmatigheid,
|
|
f.
Vermogen tot activiteit en handelen en
|
|
g.
Wederkerigheid ofwel: een dialogische houding
|
[Blz.
191]
c.
Het begrip 'ontwikkeling'
Het
tweede kernbegrip uit de vraagstelling van deze fase was nu als volgt te
omschrijven:
Ontwikkeling
zien wij als een dynamisch en ritmisch verlopend proces waarin aspecten van
personaliteit meer, beter, anders, doch soms ook minder gerealiseerd worden.
Ontwikkeling van personaliteit doet de mens uiteindelijk zelf als hem/haar de
kans hiertoe wordt geboden; ontwikkeling is ZELFontwikkeling die bevorderd kan
worden.
Zelfontwikkeling
begint met bewustzijn wie je bent en met het aanvaarden daarvan als startpunt.
Dan volgt de vraag: waar WIL ik heen? Daarheen wordt op weg gegaan. Onderweg
wordt gekeken of dat lukt.
d.
Hoe ontwikkelt zich personaliteit?
Hoewel
de bewoordingen (door de verschillende theoretische herkomst) op beide akademies
enigszins verschilden, werd toch in essentie dezelfde visie aangetroffen:
ontwikkeling
vindt plaats in de bewuste ervaring van de actie (het handelen) in de wereld
en in de dialoog tussen mens en wereld en mensen met elkaar waarin
gereflecteerd wordt.
Beide
akademies leggen het startpunt in de ervaring. Zonder ervaring kun je je niet
ontwikkelen.
e.
Hoe bevorder ie ontwikkeling van personaliteit?
Ook
hier stemmen beide akademies met elkaar overeen:
door
ervaringen aan te bieden, deze te verwoorden, erover te vertellen en door dit
verhaal in dialoog reflecterend te bespreken, waarna weer nieuwe ervaring kan
worden opgedaan.
In
de praktische vormgeving is verschil tussen beide akademies. Aan de relatief
jongere studenten van de dag-HBO De jelburg wordt op school ervaring aangeboden
zoals al is beschreven.
Aan
de relatief oudere en reeds werkende studenten van de part-time MBO op De Horst
wordt gevraagd van hun praktijkervaringen te vertellen en hierover een kritische
dialoog aan te gaan met medestudenten en docenten.
Op
De Jelburg wordt vooral waarde gehecht aan het beleven van die ervaring,
vervolgens aan het verwoorden ervan. Om bepaalde ervaringen te kunnen hebben
(bijvoorbeeld plezier in sport of spel, of zelfexpressie in muziek) heb je
vaardigheden nodig. Die worden geoefend.
Op
De Horst wordt vooral waarde gehecht aan het bewust worden van wat in de
praktijk ervaren is en aan het reflecteren hierover.
f.
De methodieklessen op De Horst
We
verlaten nu De Jelburg en gaan kijken naar de methodiek-werkgroepen op De Horst.
De visie en de doelstellingen zijn hiervoor reeds kernachtig aangegeven. De
werkwijze is dat er vaste groepen worden gevormd onder begeleiding van een vaste
docent, methodiekwerkgroepen genoemd. juist deze methodieklessen zijn in het
kader van het project bezocht, beschreven en besproken.
De
les begint met een 'rondje' waarin ieder DIE DAT WIL ervaringen uit de (recente)
praktijk of uit het privé of openbare leven kan inbrengen. Hier wordt vrijwel
altijd gebruik van gemaakt. Klas en docent staan dan enige tijd stil bij wat er
is ingebracht. Daarbij leggen de docenten een grote mate van betrokkenheid aan
de dag. Dan volgt de bespreking van een thema aan de hand van door studenten
beurtelings ingebrachte werkervaringen, "inbreng" geheten. De thema's
zijn gekozen op grond van de leer-
[Blz.
192]
vragen
van de studenten die zij in de loop van de studie zelf formuleren.
De
inbreng of inbrengen worden vervolgens besproken, veelal in subgroepen. Een
plenaire bespreking van wat naar voren is gekomen sluit de les af. Aan de
inbrenger wordt gevraagd op te schrijven wat er besproken is en wat daarvan is
geleerd. Dat wordt weer aan de klas en de docent teruggerapporteerd.
Op
bepaalde momenten in het studiejaar wordt iedere student gevraagd een
procesverslag te schrijven over hoe hij heeft gewerkt aan zijn leervragen en wat
dat opleverde. Ook wordt gevraagd dat in een verhaal uit de praktijk te
verhelderen.
Aan
het inbrengen wordt eigenlijk maar een eis gesteld: dat ze een vraag bevatten.
Bij
de aanvang van het project werd de studenten gevraagd om een praktijksituatie te
beschrijven. In de loop van het project zijn de docenten steeds meer gaan vragen
om het eigen handelen in een praktijksituatie te beschrijven. Gaandeweg
is daar aan toegevoegd in bepaalde groepen: met behulp van de zeven elementen
van het handelen, ofwel de zeven vragen die ook in dit project zijn gebruikt.
g.
Lukt het om personaliteit te bevorderen?
Evaluatie
van de methodieklessen op De Horst
(a)
Vraagstelling
Blijkt
uit de werkstukken van de studenten dat zij aspecten van personaliteit
ontwikkeld hebben? Zo ja, welke? En is het mogelijk te zeggen op grond waarvan?
(b)
Materiaal
Van
19 eerste-jaars studenten:
