De friemelende fraters

– en de vereniging Martijn

Samenvatting van de inleiding, gehouden op de ledenbijeenkomst, 22 mei 2011, door Frans Gieles

1. Waarom spreek ik?

Een vorige ledenbijeenkomst werd aangekondigd als ‘voor de gezelligheid’. Ik was er (dus) niet. Hoe kun je nu in deze tijd ‘voor de gezelligheid’ bij elkaar komen? Ik wilde wel iets zeggen en werd nu uitgenodigd dit te doen.

Er spelen veel zaken rond de vereniging:

Allemaal zaken die je niet kunt bagatelliseren. Dit alles heeft vergaande gevolgen. Dan kun je niet ‘gezellig’ bij elkaar gaan zitten, vind ik dan. Daar moeten we het over hebben. Eerst maar eens over de fraters en paters.

2. Waar gaat het om?

Het gaat om veelvuldige seksuele contacten tussen priesters en kinderen, in vele landen, wereldwijd bekend geworden na vele jaren stilte, silentium zoals het Vaticaan dit graag noemt en ziet.

In Nederland ging het vooral om dergelijke contacten in de tehuizen voor jeugdigen, geleid door religieuzen, in de jaren vijftig tot zeventig. De NRC publiceerde hierover vanaf 19 februari 2010. Het boek “Vrome zondaars” van Joep Dohmen (NRC Boeken, 2010) geeft hiervan een overzicht.

Als je naar de cijfers kijkt, is het percentage van zulke contacten door de priesters niet hoger dan dat in de bevolking als geheel – maar juist van priesters verwacht je zoiets niet. Deze prediken de kuisheid, moeten zichzelf daar ook aan houden – het celibaat – maar zij, althans een deel van hen, deden dit zelf niet. Bovendien werden de zaken door kerk (en staat) in de doofpot gestopt.

3. Analyse en interpretatie

a. Hoe kon dit gebeuren?

‘De gelegenheid maakt de dief’: als priester werden deze mensen op een voetstuk gezet. Al in de opleiding worden zij geacht ‘boven de gewone mensen’ te staan, met een lijntje naar God, als bemiddelaars tussen mens en God. Al op het gymnasium werd mij duidelijk dat wij, de elite, geacht werden geen sigaretten te roken – al zeker geen shag – dat was voor het volk; voor de elite sierde een sigaar of een pijp.

De priesteropleiding vond plaats in grote gemeenschappen met uitsluitend mannen en jongens; de leerlingen werden geacht in de vakantie niet naar het strand te gaan en alle contact met meisjes te vermijden. De priesteropleiding zelf blinkt uit in theologie en filosofie, maar mankeert door een gebrek aan het leren omgaan met mensen en gevoelens, inclusief de (eigen) seksualiteit, anders dan het totaal ontkennen en vermijden hiervan.

Ook de tehuizen waren grote gemeenschappen van uitsluitend mannen en jongens, of vrouwen en meisjes, dag en nacht bij elkaar en afgesloten van de buitenwereld: ‘totale instituties’ noemt men zoiets. Het gezag was onaantastbaar. Er was daar geen sprake van zelf-kritisch denken of van toegankelijkheid voor kritiek van buitenaf.

Er heerste een cultuur die vijandig stond tegen alles wat met lichaam en seks te maken had. Juist zoiets leidt tot een obsessie met dezelfde verboden zaken. Je ziet hetzelfde in de Arabische cultuur; deze leidt tot door het vrouwelijke lichaam geobsedeerde mannen. De lust wordt geprojecteerd op de vrouw, die zich ‘dus’ niet mag laten zien.

Was er ‘opvoeding’? Nou … toch eerder slechts ‘disciplinering’ met veel gebruik van overmacht.

De fraters en zusters hadden zware taken en waren hier totaal niet voor opgeleid. Begeleiding en toezicht ontbraken al evenzeer. Er zijn vast wel werkelijk aardige groepsbegeleiders en onderwijzers (vaak dezelfde personen) geweest, maar globaal genomen werden de kinderen vaak harteloos tot wreed en vooral onpersoonlijk bejegend. Elke vorm van ‘bijzondere vriendschap’ was verboden. In dit klimaat gaat men verlangen naar genegenheid en intimiteit.

Het verplichte celibaat leidde voor de priesters tot een leven vol eenzaamheid en onvervuld verlangen, een gebrek aan elke vorm van intimiteit. De enige vorm van intimiteit en genegenheid was die met kinderen. Dit is vragen om problemen.

b. Wat doet de kerk?

Eerst ontkennen en verbergen. Toen dit niet meer kon, ziet de kerk het probleem niet bij zichzelf liggen, noch ook in het omgaan met macht. Nee, het probleem wordt gelegd bij de seksualiteit en bij ‘gestoorde individuen’. Men denkt het op te lossen door selectie aan de poort van het seminarie, door daar al de homo’s te weren.

De schade, aangebracht door die gestoorde individuen, moet worden hersteld door individuele justitiële afwikkeling, schadevergoeding (er gingen hele bisdommen door failliet) en door het weren van die gestoorde individuen – niet door afschaffing van het celibaat, een betere opleiding, het afzien van macht, of welke verandering dan ook in de kerk zelf.

c. Ethiek

In de loop der jaren zijn er in verschillende groepen ethische criteria geformuleerd voor intieme contacten tussen volwassenen en kinderen. Kort gezegd zijn dit:

Als “PS” wordt dan doorgaans toegevoegd dat dit laatste in praktijk zelden tot nooit mogelijk is, zodat hun instemming niet verkregen wordt. Dus wordt er niet aan de vier criteria voldaan. Met andere woorden: niet alleen de wet, maar ook deze eigen criteria leiden tot de aanbeveling geen seksuele contacten met kinderen aan te gaan, dus deze, al zeker in gezagsverhoudingen, te vermijden.

Leggen we nu de contacten van de paters en fraters naast deze criteria, dan zien we dat daar grotendeels niet aan is voldaan, dus dat deze contacten ook in onze ogen afkeurenswaardig zijn. Er was immers altijd een sterke eenzijdige gezags- en dus machtsverhouding.

Een eerste criterium is ook gaan heten First, do no harm. Zie
< http://www.ipce.info/ipceweb/Statements/ethics.htm  >.

Er was schade. Deze is door de (voormalige) kinderen beleefd en beschreven. De daden botsten met de leer van de kerk. De kinderen werden niet gehoord, zo ja niet geloofd, hun probleem werd niet erkend. Het was niet bespreekbaar, het werd een geheim en zodoende niet verwerkt. De therapeuten hadden slechts de rol van slachtoffer in de aanbieding, waarin men al snel kan blijven hangen.

4. De publiciteit

Deze was massaal – en eenzijdig. De vaste terminologie, dus visie, is uitsluitend misbruik, slachtoffer, dader, trauma, schade. Dit dan uitvergoot en veralgemeniseerd als toepasselijk op alle intieme contacten tussen volwassenen en kinderen.

De uitvergroting zagen we bijvoorbeeld in de berichten over boylover.net, als zouden alle duizenden deelnemers daaraan bij voorbaat schuldig zijn. Het bericht dat er geen enkele pornografische afbeelding is gevonden – slechts in privé-contacten tussen sommige deelnemers buiten het forum om – bereikte de media vrijwel niet. Het aantal verdachten ligt onder de 1% van het aantal leden – hoe zou dit bij de ANWB liggen op het gebied van snelheidsovertredingen?

We zagen het ook bij de Belgische bisschop die de contacten met zijn neef ‘niet zo erg’ noemde. De man kreeg de hele wereld over zich heen en werd twee maal verbannen. Een Belgische krant wijdde er elf pagina’s aan, een andere zeven.

5. De Vereniging Martijn

In mondelinge contacten hoorde ik nogal eens iets van ‘

Nee, niet de vereniging, wel sommige leden.

Iemand die ik op bezoek had, stopte zelfs het boek van Joep Dohmen, dat ik op tafel had liggen, onder de daar gebruikelijke stapel kranten: daar wilde hij niet van weten, daar had hij niets mee te maken.

Dat hebben we wel. De gevolgen zijn enorm en moeten goed onder ogen gezien en besproken worden.

Zelf maak ik mij geen zorgen over het forum, de site en de ledenlijst. Deze is niet bekend, er is alleen een lijst van leden van het forum, dus niet van de vereniging, in zoverre deze hun e-mail-adressen vermeld hadden op het forum.

Wel maak ik mij zorgen over de velen die huiszoeking, onderzoek en arrestatie hebben ervaren, veelal zonder concrete verdenking of feiten; veelal mensen bij wie ik mij een delict niet kan voorstellen. En over het beeld van de vereniging zoals dit nu alom gezien wordt.

Ook maak ik mij zorgen over de vele mensen die nu, soms na zestig jaar of zo pas, hun geheim hebben onthuld, die daar allemaal jaren lang, vaak obsessief, eenzaam en ongehoord mee hebben rondgelopen; zij vermelden veel problemen, waaronder relatieproblemen.

6. Wat te doen?

a. Niet en wel

Er moet m.i. geen nieuw openbaar forum komen; iedereen kan daar alles posten, dit houd je niet in de hand. Denk aan de foto’s van een prinses. Wel nuttig zijn contacten tussen de leden. Men moet ergens het hart kunnen luchten, gevoelens en ervaring bespreekbaar maken, ethiek ontwikkelen.

b. Ethiek

Voor het laatste stel ik voor een commissie te benoemen die ethische criteria gaat ontwikkelen – nu ja, ze zijn er al, dus zeg: gaat lezen, bespreken, formuleren en publiceren. Daar hoort voor mij een soort van contract social met de ouders en de samenleving, waarbij ouders en samenleving het recht van toezicht hebben.

c. Een andere metafoor 

Voorts zie ik graag een verandering van metafoor plaats vinden. Een metafoor is een beeld waarin je denkt en dat je denken ook stuurt, minstens beïnvloedt. De metafoor die ik vaak hoor, is die van strijd, vechten, winnen. Die werkt niet. Het gevolg is, binnen de metafoor gesproken: verlies van de strijd op alle fronten.

Een betere metafoor is communiceren. Met ‘het publiek’ wil dit niet lukken, misschien wel met de (toekomstige) opinion leaders, met het nadenkend deel van de natie.

Hoe communiceer je? Door een goed doordachte en kort geformuleerde boodschap alsmaar herhaald uit te zenden, voorts door goed te luisteren naar de ander en diens argumenten, waar je dan weer op in kunt gaan.

Die uit te zenden boodschap moet iets van ethiek bevatten. Dus niet ‘onze rechten’ of zoiets, maar iets op grond waarvan een contract social mogelijk is, waarbij dus de belangen en rechten van ouders en kinderen, inclusief hun gevoelens en angsten, erkend en serieus genomen worden.

d. Keuzen herzien

Dit kan er toe leiden dat de doelstellingen van de vereniging bescheidener zullen worden, aangepast aan de situatie en de samenleving van nu, realistischer dus.

Destijds was het iets van ‘emancipatie van kind en pedofiel’; nu, het kind is wel geëmancipeerd, lijkt mij, ‘de pedofiel’ helemaal niet.

Het ging om ‘het taboe doorbreken’, ‘bespreekbaar maken’ – het taboe is doorbroken en als er nu iets overal besproken wordt, is het wel ‘pedofilie’. Een Belgische bisschop zegt er iets over, de krant wijdt er elf pagina’s aan: aan bespreekbaarheid geen gebrek dus. De bespreekbaarheid heeft geen acceptatie opgeleverd, in tegendeel. De verwachting dat bespreekbaarheid acceptatie zou opleveren, is onjuist gebleken; het tegendeel bleek.

Dan moet je je doelstellingen en werkwijzen herzien, lijkt mij zo. In elk geval meer doen dan gezellig - in feite somber - bij elkaar kruipen. Liever zie ik dan: goed waarnemen wat er gebeurt, analyseren, goed doordenken, grondig bespreken, doordachte keuzen maken, wellicht: nieuwe keuzen. Niet alleen spreken, ook goed luisteren. Dus: niet strijden maar communiceren.

Commissie

Na discussie hebben de aanwezige leden een Commissie Ethiek ingesteld. Deze zal rapporteren aan de ledenvergadering.

Het stapeltje boeken

Dohmen, Joep; Vrome zondaars; misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk; NRC Boeken, 2010

Hennekam, José; Pater Noster; een schokkend verhaal over seksueel misbruik door de Kerk; Karakter, 2010

Koekoek, Hans; Het Groenenstein syndroom; of: Een lege plek in Den Haag; Fontein, 1982

Perry, Jos; Jongens op kostschool; het dagelijks leven op katholieke jongensinternaten; Bruna, 1991

Severijns, Jean; Het vernoeden; Nijgh & Van Ditmar, 1986

Zie voorts

- 'Pedofiele' paters? De RK Kerk en seks:
< http://www.tegenwicht.org/weblog_2010/129_pp.htm  >