[Blz. 156] 

Onderweg vertelde hij dat hij zich vergiftigd had, een poging had gedaan. Hij had afwasmiddel opgedronken en een blad van een kerstster opgegeten. Ik heb met hem gesproken. Hij zag op tegen het werkeloos naar huis gaan uit het internaat. Verder zat alles hem tegen ( ...). Tussen de middag ( ...) liep Sjakie nog steeds somber rond."

Gesteld nu eens dat Koos Sjakie naar zijn kamer had gestuurd omdat hij dat logisch zou vinden als een jongen van school wordt weggestuurd... Dan had hij wel de rivier ingedamd, maar was er niets van de onderstroom naar boven gekomen. (...) Nu komt tenminste de eigenlijke problematiek naar boven: somberheid. 
Ban deze schaduwkant van de jongens niet uit het dagelijks leven. Nu kan Koos er ook mee werken, zoals we drie dagen later lezen.

 Werkeloos (Wr 30/1)

" Sjakie keek gefascineerd naar 'Buiten spel' ( een tv programma over werkeloosheid, FG ). Werkeloos na het internaat? Dat maken we tot onderwerp van een groepsgesprek. Als dit soort onderwerpen in gesprek komt, krijg ik steeds een blik van verstandhouding van Sjakie." (Koos).

Koos vraagt dan aan collega Nico of hij hierover met Sjakie verder wil praten. Nico schrijft hierover:

"Ingaan op het toekomstperspectief vind ik nodig. Aan de andere kant kan dit ook deprimerend werken: werkeloosheid, kernoorlogen, wereld vol gif; enz."

d. Straffen 

Een uitvoerige conflictbeschrijving gaf aanleiding en gelegenheid om straffen als werkwijze te bespreken. Het verhaal volgt hier in een ingekorte versie. 

Conflict op je verjaardag (Logb Wr 24/1 e.v.)

Mike en Wilfred zit ten in het studie-uur te klieren. Sandra stuurt de jongens naar hun kamer en sluit deze af. De jongens weten te ontsnappen en lopen in en uit. Zo verknoeien ze Sandra's verjaardagsfeestje dat juist die avond in de groep gevierd werd.

Sandra sluit nog alle deuren en ramen af, maar gaat dan over op een andere werkwijze. Via een correcte ik-boodschap weet ze de jongens weer te bereiken en het contact te herstellen. De jongens hadden zich al verveeld tijdens het studie-uur en hadden het niet gepikt dat ze, ook bij het feestje, op hun kamers vast zaten. 

Het conflict zou nu opgelost zijn, maar Sandra gaat verder :

"Mike en Wilfred hier straf op gegeven. Dit houdt in: t/m vrijdag strafcorvee en  dinsdagavond om 20 uur naar boven."

Wilfred accepteert deze straf niet. Het 'kon hem toch niks schelen, hij zat hier voor de school en de groep hield voor hem niks in' ( ...) Ik heb hem gezegd: rotzooien brengt consequenties met zich mee."

De collega's moeten de strafuitvoeren... en binnen enkele dagen zit het hele team met  Wilfred in conflict. Hij weigert dat corvee en wordt dan maar weer naar zijn kamer gestuurd.

In de tweede notitie wordt dit onderwerp aangekaart aan de hand van een conflict tussen Nikai en leidster Karin waarin ook met straf gewerkt wordt. Ben sterk ingekorte weergave , hiervan volgt nu. 

'Rot op' (Logb. Bevers 6/2- 8/2) 

De aanleiding is dat Nikai, net teruggekomen van weekend, een kopje en een plant kapot maakt en dan lawaaierig op zijn kamer gaat zitten.

De dagen daarna negeert Nikai de leidster die die avond dienst had, Karin, volledig. Hij zit haar aan tafel te pesten en zegt alleen maar ' Rot op!' .Karins antwoord is steeds hetzelfde: "Naar je kamer!". Het wordt een complete omgangsbreuk tussen hen.

Als groepsleider Berry in dienst komt, gaat deze anders te werk: hij gaat er op in, wat er achter Nikais gedrag zat. Dat bleek onvrede te zijn over wat er dat weekend thuis gebeurd was.

e. Problemen in het contact

De tweede notitie eindigt met de weergave van de 17 passages over 'contact leggen' uit het logboek van 'De Waterratten'. Een probleem kan zijn dat de jongens wisselend, zelfs grillig zijn in hun contactbehoefte of -bereidheid. Soms dwingen ze het vrijwel af, soms vragen ze juist even afstand. Echt contact is ook niet altijd aangenaam; die ander die ik ontmoet is zo anders dan ik ben! Contact draagt het risico van conflict in zich.  

[Blz. 158] 

Het is wel moeilijk; het kan deprimerend werken op de jongen en op de groepsleider. Je eigen onderstroom komt ook naar boven. Toch willen de beide teams er wel mee gaan werken..

d. De strafdiscussie

e. Kwaadheid en contact

Over het kwaad worden was al gesproken n.a.v. de 'foto's'. Hierover is doorgesproken. Men bleef het moeilijk vinden.

Ik opper dan de gedachte dat de groepsleider dan misschien wel even van de jongen af wil, maar dat de jongen niet van zijn groepsleider af wil; dat de jongens hun groepsleiders óók in hun echte kwaadheid willen ontmoeten, op hun echte grenzen dus. Daarom dagen ze uit. Niet om' de regels' uit te testen, die kennen ze heus wel, maar om de persoonlijke grenzen van hun groepsleiders uit te testen en hen daarop te ontmoeten, om dit contact te zoeken. 

Zo'n uitdaging lijkt op afstand scheppen, maar is ook te interpreteren als contact zoeken, contact namelijk met elkaars schaduwkant. Koos noemt hiervan een voorbeeld: de keer dat Nicolja hem flink uitschold, maar gelijktijdig zijn hand zocht, dus toenadering zocht. Als conclusie werd genotuleerd:

"Door met elkaar te leven kom je elkaar op elkaars grenzen tegen, dus in conflict met elkaar. Als je goed met die conflicten om kunt gaan, zijn ze vruchtbaar en leiden ze tot contact - contact met je hele menszijn, ook je kwaadheid, je onmacht, je schaduwkanten. Dit totale contact hebben de jongens nodig en daarom lokken ze je schaduwkant tevoorschijn. Pas dat contact inclusief de schaduwkant is de basis voor de hulp die je verleent."

3. Het werken met de voorlopige methodiek: werken met de schaduwkant 

a. In 'De Waterratten'

Die groepsleiders die al werkten in de lijn van de voorlopige methodiek voelden zich bevestigd in hun werkwijze. Zij gingen hun handelwijzen bewuster uitvoeren en kregen meer gezag in het team. Het team als geheel ging het groepsleven minder indammen.

"In de groep loopt een duidelijke onderstroom, iets dat in het begin niet voor iedereen duidelijk zichtbaar en voelbaar was. Niet iedereen durfde in die onderstroom te varen en vooral in het begin werd de rivier netjes ingedamd. Ook werd er buiten de aanwezigheid van de knagende waterratten gerekend." (Stageverslag student Theo Ruikes)

Met deze "knagende waterratten" werden de jongens bedoeld die zich niet netjes in lieten dammen, maar die op allerlei manieren hun onvrede toch uitten en die door hun 'zuigen' ook de minder prettige kanten van de groepsleiding naar boven wisten te halen.

Al met al constateert de student-stagiair een goed contact tussen jongens en groepsleiding. De jongens zoeken de nabijheid van hun groepsleiders steeds weer op. Dit contact is in de loop van het proces verbeterd.

"In het begin zag ik een bijna letterlijk in bed donderen van de jongens .Ook ging dan gelijk de lamp uit. De jongens probeerden, zeer begrijpelijk, zo lang mogelijk het slapen gaan uit te stellen. Ik zag niet dat er stil gestaan werd bij het slechte slapen van de jongens of het gewoon wat langer op willen blijven. Ondanks het grote leeftijdsverschil moesten de jongens allemaal tegelijk naar bed. Op de late avond gingen ze veel gemakkelijker naar bed. Ze waardeerden het enorm als je nog even na bleef praten.  

[Blz. 159]

Er is met dit probleem gewerkt: er kwamen verschillende bedtijden, meer late avonden en er werd wat langer bij het bed gepraat. Het opstaan verliep meestal vlot." 
(stageverslag Theo Ruikes, tekst iets ingekort).

Dit betere contact beperkte zich niet tot de zonkant.

"Uit de groep kwamen geleidelijk de signalen naar boven. Dit manifesteerde zich in 'vervelings'-gedrag, afgewisseld met agressief-stoeiend gedrag. De zelfmoordpoging van Sjakie, het weglopen van Mike spreken voor zich. De onvrede bij de jongens ( heel veel jongens wilden weglopen) mag een teken zijn dat er iets aan de hand is. Hier kun je niet alleen alert op zijn, je kunt er ook aan werken.

Plotseling waren er moeilijkheden in het team. Problemen, niet zo maar ontstaan, ook niet van gisteren of eergisteren, maar van veel langer terug staken de kop weer op. Ook hier kwam dus een stuk onderstroom naar boven." (
Stageverslag)

De problemen van de jongens lagen voor een groot deel op school (rapporten, examens, spanning, wanhoop), thuis en in het toekomstperspectief. De problemen in het team verwezen naar de discussies over de regels, etc., welke discussies ook met onderlinge wrijvingen gepaard gingen en die resulteerden in iets andere gezagsverhoudingen in het team.

Als kritisch punt bracht de student-stagiair naar voren dat er te veel werd ingepraat op de jongens en te weinig rustig geluisterd werd. Mede in verband hiermee werd de juni-notitie gewijd aan de groepsgesprekken. 

Uit de verslagen hiervan blijkt een toename van het luisteren naar de jongens. Zij komen dan onbeschroomd met hun verhalen en gevoelens naar voren. Zo werd er uitgewisseld hoe diverse jongens door hun vaders mishandeld zijn. Er werd herkend en getroost. Ook het sombere toekomstperspectief van de jongens kwam onverhuld naar voren. Juist deze groepsgesprekken werden momenten voor communicatie en contact met de onderstroom van gevoelens van onvrede van de jongens.

Het proces achteraf overziende kan gesteld worden:

Dit laatste heeft een belangrijke implicatie voor de zich ontwikkelende methodiek. Werd uit gemakzucht de 'voorlopige conflicthanterings-methodiek' hiervoor al vaak 'de voorlopige methodiek' genoemd, de werking ervan blijkt zich ook buiten de conflictsituaties te laten zien. Het wordt dan meer dan een 'conflicthanterings-methodiek', het wordt dan 'methodiek'. Conflicthantering volgens de bedoelde handelwijze vraagt een bepaalde grondhouding; indien die grondhouding er is, is die er ook buiten de conflicten. 

Met voorlopige termen zou gezegd kunnen worden: als de conflicthanterings-methodiek wordt toegepast, heb je minder conflicten en meer contacten is er een 'contact-methodiek' ontstaan die ook buiten conflicten haar werking en toepassing kan hebben. 

b. In beide teams

Kort moge vermeld worden dat beide teams een verdiepingsdag hebben gewijd aan het thema 'eten'. Daarover was de derde notitie geschreven. De regels werden iets veranderd in die zin dat het recht op goed voedsel er beter in tot uitdrukking kwam dan de eis om netjes te eten -- iets waar de jongens zich toch al niet aan hielden. Er werd meer samen met de jongens gekookt en opgeruimd. Dat samen-doen werkte beter dan het slechts toezicht houden. 

c. In 'De Bevers'

In de vierde notitie wordt het proces in 'De Bevers', op grond van de logboekgegevens van de eerste 75 dagen na het bespreken van de voorlopige methodiek, aldus samengevat:

"De onderliggende problematiek van de jongens komt duidelijker in beeld; de onderstroom wordt zichtbaar. Het antwoord daarop is echter nog lang niet altijd gevonden. Soms zie je het wel beschreven, soms niet.  

[Blz. 160] 

Dat is vrij logisch omdat het antwoord gegeven moet worden door degene die op dat moment in dienst is en dus persoonsgebonden is. (...) Logisch dus dat dit een kwestie is van zoeken en langzaam vinden.

Globaal genomen is de stand van zaken nu zo, dat in de individuele, de verbale en de verstandelijke sfeer het antwoord gevonden wordt. ( ...) 

Bij collectieve onvrede, bij niet-verbaal geuite onvrede en bij sterke gevoelsuitingen is meestal geen antwoord gevonden. Het team ( ...) denkt dan in termen van macht, winnen of verliezen en handelt daar ook naar. De onderstroom wordt ingedamd, duikt weer onder... en komt korte tijd later weer naar boven."

In de notitie volgen dan voorbeelden waarin al dan niet in de lijn van de voorlopige methodiek is gewerkt. Een van de conclusies luidt:

"De groepsleider die denkt in termen van 'Ik moet hem beïnvloeden in een bepaalde richting' interpreteert vanuit dat denkkader depressiviteit als verzet. Hij voelt al snel zijn onmacht en grijpt dan naar machtsmiddelen, aan het nut waarvan hij zelf intussen twijfelt. Als de jongen deze interpretatie overneemt, zal hij zich ook des te harder gaan verzetten."