Citaten uit

Moslims die bijna al hun geloofsgenoten verketteren

Aanhangers van Islamitische Staat denken dat zij als enige moslims de voorschriften van hun religie echt naleven. Maar moslimgeleerden en arabisten zien hun Koraninterpretatie als selectief winkelen.

Dirk Vlasblom, 11 april 2015 NRC

[...]

Is IS ‘on-islamitisch’?

De tienduizenden volgelingen beschouwen zich als een gideonsbende van waarachtige islamieten. Zij zien 99 procent van de 1,7 miljard andere moslims in de wereld als ongelovigen.

Maar dat betekent niet dat IS buiten de islam valt, zegt Bernard Haykel, een Amerikaan met Libanese wortels. Hij is hoogleraar Midden-Oosterse studies aan Princeton University en maakt al tientallen jaren studie van het salafisme, een islamitische minderheidsbeweging waarvan IS de meest extreme vleugel vormt.

„IS denkt écht dat het Gods wil uitvoert”, antwoordt Haykel per e-mail, „het zijn oprechte gelovigen. Alleen, hun interpretatie van klassieke teksten is volslagen onhistorisch. Ze zeggen dat we terug moeten naar de zevende eeuw en ze ontkennen de complexiteit van een duizend jaar oude juridische en theologische traditie. Zij rechtvaardigen hun gruweldaden door te doen alsof die geschiedenis niet heeft plaatsgehad.”

Islamitische Staat bekommert zich niet om de geschiedenis, om de doodeenvoudige reden dat de beweging weinig toekomst ziet. Voor IS zijn er alleen begin en einde: de openbaring aan Mohammed, die licht bracht in de duisternis der onwetendheid (jahiliyya), en de naderende afrekening.

In de Koran staat een aantal verzen over de Dag des Oordeels (yawm ad-din), wanneer de doden opstaan en alle mensen ter verantwoording worden geroepen, maar die zeggen niets over een tijdstip.

IS leunt zwaar op een overlevering of hadith die in de 9^de eeuw is opgeschreven door de Perzische geleerde Imam Muslim. Daarin wordt geschetst hoe het einde van de geschiedenis zich zal voltrekken.

In Dabiq, een onbeduidend stadje in het uiterste noorden van Syrië, zal het gebeuren. 

‘Op de Syrische velden’, zo heet het in Sahih Muslim boek 54, ‘zullen over niet al te lange tijd de legers van Medina en de troepen van Rum [Romeinen, Byzantium] elkaar treffen voor de eindstrijd.’

IS ziet zichzelf als dat moslimleger, en Rum, dat zijn de Amerikanen. Uitroeping van een grenzen overschrijdend kalifaat (khilafah), een toevluchtsoord voor alle ware gelovigen, speelt in dit doemscenario een belangrijke rol.

Islamitische Staat beschouwt het als zijn opdracht het Einde der Tijden te helpen voltrekken. En wie voor zichzelf zo’n grootse taak ziet weggelegd, deinst nergens voor terug.

Islamitische Staat ‘on-islamitisch’ noemen is niet terecht, zegt Bernard Haykel, maar je kunt uit de ideeën en gedragingen van IS geen conclusies trekken over ‘de islam’.

„IS is een product van specifieke historische omstandigheden. Er is niets in de islam dat onvermijdelijk leidt naar IS.”

Theologische kritiek, ‘Marteling en moord’

Moslims die IS bekritiseren, onder verwijzing naar een duizendjarige geschiedenis van tekstexegese, zijn er te over.

Op 19 september 2014 publiceerden 126 islamitische schriftgeleerden en juristen uit de hele wereld, van Argentinië en de VS tot Maleisië en Indonesië, een 5.000 woorden tellende open brief aan de Irakees Abu Bakr Al-Baghdadi. Twee maanden eerder had die zich laten uitroepen tot ‘kalief’ (khalifa) en ‘leider der gelovigen’ (amir al-mu’minin). De brief verwoordt de geloofsopvattingen van de hoofdstroom binnen de sunnitische islam.

Het eerste verwijt van deze geleerden geldt de willekeur waarmee IS klassieke bronnen gebruikt. In hun open brief noemen ze dit ‘selectief winkelen’ (cherry picking): alleen kiezen wat je aanstaat of kunt gebruiken. En die vrijheid neemt IS bewust.

[... ...]

„Salafisten vinden dat de bronnen (Koran, [a]hadith) letterlijk moeten worden genomen en dat dit volstaat om moslims voor alle tijden en onder alle omstandigheden tot leidraad te dienen. [... ...]"

Dat je klassieke teksten niet naar believen mag knippen en plakken, maken de briefschrijvers duidelijk met hun kritiek op de geweldscultus van IS. De beweging schetst opzettelijk een militant, krijgshaftig beeld van Mohammed.

IS-woordvoerder Abu Muhammad Al-Adnani gebruikt regelmatig deze formule:

 ‘God zegene de Profeet Mohammed, die werd gezonden met het zwaard, als een genade voor alle werelden’.

De ‘126’ noemen deze formule in hun open brief een ongeoorloofde vermenging van een Koranvers

(soera 22, vers 107: ‘En niet anders hebben wij U gezonden dan als een genade voor alle werelden’)

en de zinsnede ‘gezonden met het zwaard’. Die laatste is deel van een hadith en die zou slechts gelden ‘voor een bepaalde tijd, die sindsdien is verstreken’.

„Dat de profeet een genade is voor alle werelden”, aldus de geleerden, „kan onmogelijk afhankelijk zijn van het feit dat hij op een bepaald moment, om een bepaalde reden en in een bepaalde context het zwaard opnam.”

En dit is geen louter academische kwestie, schrijven de 126 aan Al-Baghdadi,

„want de onjuiste gelijkstelling van het zwaard en de Goddelijke genade vormt de essentie van (…) uw misinterpretatie van de islam als een religie van bruutheid, marteling en moord.”

Voor een goed begrip: de ondertekenaars van de brief zijn géén hervormers. Zij spreken namens de behoudende hoofdstroom van de sunnitische islam. Die worstelt al eeuwen met het juridische en theologische onderscheid tussen

Dat onderscheid is niet eenvoudig. Want Mohammed was tegelijkertijd koopman, theoloog, prediker, politiek leider én krijgsheer.

Hervormingsgezinde moslimgeleerden, zoals de Soedanees Abdullahi An-Na’im (1950), hebben geprobeerd die complexe profetische nalatenschap te ontleden. Zij onderscheiden twee boodschappen in de Koran.

Dit scherpe onderscheid is door weinig geleerden overgenomen. Toch schrijven de ‘126’:

„Het is verboden in de islam de werkelijkheid van de eigen tijd te negeren bij het afleiden van rechtsbesluiten.”

Geen excommunicatie: ‘Zweer uw daden af’

Lichtvaardige excommunicatie of verkettering van medemoslims (takfir) werd hét breekpunt tussen Al-Qaeda en IS. Het is ook één van de vele stenen des aanstoots tussen IS en de sunnitische hoofdstroom.

Volgens de 126 briefschrijvers geldt in de islam dat eenieder die zegt ‘Er is geen god dan God, en Mohammed is zijn Profeet’ (de geloofsbelijdenis of shahada) moslim is en niet mag worden weggezet als niet-moslim. IS verwerpt deze stelregel en vindt dat iemand alleen moslim is als hij zich houdt aan de geloofsplichten. Op die gronden heeft IS tijdens zijn opmars in Syrië en Irak duizenden moslims omgebracht. 

De 126 halen Koranvers 4: 94 aan:

‘Wie opzettelijk een medegelovige doodt, wacht als vergelding de Hel’,

evenals een beroemde hadith (Al-Bukhari 6104), waarin de profeet zegt:

‘Wanneer iemand tegen zijn broeder zegt “o ongelovige” zal dat zeker waar zijn voor één van de twee’.

De briefschrijvers concluderen:

„Het is verboden in de islam om mensen te bestempelen als niet-moslims, tenzij zij openlijk hun ongeloof verklaren.”

De open brief bevat een samenvatting die de zonden van IS opsomt in 24 punten.

Een greep:

De brief besluit met deze oproep aan de zelfbenoemde kalief Al-Baghdadi:

„Heroverweeg uw daden; zweer ze af; toon berouw; stop met anderen kwaad te doen en keer terug naar de religie van barmhartigheid.”

De auteurs gaan niet zover dat ze ‘Islamitische Staat’ (ze schrijven die naam steevast tussen aanhalingstekens) ‘on-islamitisch’ noemen. Die terughoudendheid is volgens Bernard Haykel ingegeven door een theologische motief: een diepe afkeer van takfir, verkettering van medemoslims, precies wat IS stelselmatig doet.

[... ... ... ...]