Citaten uit

Moslim-theologen en hun IS-dilemma

De openbriefschrijvers pakken de handschoen op en slopen vakkundig het gedachtengoed van de 'kalief' met welgemikte theologische mokerslagen

Eildert Mulder - 4 oktober 2014, Trouw

De moslimtheologen die zich afzetten tegen IS staan voor een lastige opgave: hoe laat je een tegengeluid horen dat tóch orthodox is?

[...]
Talrijke moslimtheologen hebben de afgelopen maanden deze extremisten en hun 'kalief' de mantel uitgeveegd. [...]

Hoe zwaar de critici van IS het hebben, blijkt als je de open brief analyseert die ruim honderd vooraanstaande moslimgeleerden uit alle hoeken van de wereld vorige week stuurden aan 'kalief' Aboe Bakr al-Bagdadi, de leider van IS. Het is een indrukwekkend geschrift. De ondertekenaars haken in op een preek van Bagdadi, waarin hij critici uitdaagt hem te corrigeren. De openbriefschrijvers pakken de handschoen op en slopen vakkundig het gedachtengoed van de 'kalief' met welgemikte theologische mokerslagen.

Twee fronten

De goede wil is duidelijk, de ondertekenaars vinden IS een schande voor de islam. Ze benadrukken het recht van moslims om met elkaar theologisch van mening te verschillen en ze verwerpen de totalitaire dwang van IS en de herinvoering van de slavernij.

[...]

De briefschrijvers leveren op twee fronten een gevecht. Aan argwanende niet-moslims moeten ze bewijzen dat ze echt verschillen van IS en niet zelf een soort Bagdadi-light zijn. Tegelijk moeten ze moslims die zich aangetrokken voelen door Bagdadi en zijn 'kalifaat' ervan overtuigen dat ze achter een dwaallicht aanlopen. Dat lukt alleen wanneer ze zelf streng binnen de grenzen van de orthodoxe islam blijven. En dat laatste kan hen weer in moeilijkheden brengen als Bagdadi een beroep doet op diezelfde orthodoxe traditie, bijvoorbeeld als het gaat over de djihad.

Theologie is een vak, zo zou een samenvatting van de open brief kunnen luiden. Niet iedereen heeft de vereiste vaardigheden om de Koran uit te leggen. Hetzelfde geldt voor uitspraken die zijn toegeschreven aan de profeet Mohammed. Een koranvers staat altijd in de context van de rest van de Koran. Je mag daarom nooit een conclusie trekken die alleen maar is gebaseerd op één korangedeelte, zonder rekening te houden met wat andere koranteksten over hetzelfde onderwerp zeggen. IS doet dat wel.

Verder heeft niemand het recht over een andere moslim te zeggen dat die geen echte moslim is, zolang die niet zelf de islam openlijk afzweert

'Met het zwaard'

Sommige koranpassages en uitspraken van Mohammed bevatten volgens de theologen eeuwige waarheden, geldig voor alle plaatsen en tijden, terwijl andere alleen betrekking hebben op een specifieke historische situatie. IS maakt dat onderscheid niet, tonen de briefschrijvers aan. In de Koran staat bijvoorbeeld: "We zonden jou enkel als genade voor alle werelden." Dat is een algemene, altijd en overal geldige waarheid. Volgens de gangbare uitleg bedoelt de Koran met 'jou' Mohammed.

Een woordvoerder van IS, Aboe Mohamed al-Adnani, zei in een preek bijna hetzelfde, maar met de giftige toevoeging 'met het zwaard': "God zegene de profeet Mohammed, die gezonden werd met het zwaard als genade voor alle werelden." Dat is gebaseerd op een aan Mohammed zelf toegeschreven uitspraak. Maar volgens de briefschrijvers deed Mohammed die uitspraak in een heel specifieke situatie en geldt hij dus niet voor alle tijden en plaatsen [...].

Met een keur aan theologische argumenten maakt de brief duidelijk dat je geen yezidi's, christenen, journalisten of hulpverleners mag vermoorden, en dat je ook niet de slavernij opnieuw mag invoeren. En je mag ook niet zomaar het land van anderen bezetten, wat IS in Syrië en Irak doet, want dan ben je geen haar beter dan Israël. En je moet vooral niet denken dat je een betere moslim bent dan anderen, omdat jij al die verschrikkelijke dingen wel doet en zij niet, want dan ben je behalve slecht ook nog eens arrogant.

Verder heeft niemand het recht over een andere moslim te zeggen dat die geen echte moslim is, zolang die niet zelf de islam openlijk afzweert. IS daarentegen verklaart andersdenkende moslims tot geloofsafvalligen die de dood verdienen, ook als ze zichzelf moslim noemen.

Tirannieke machtshebbers

De briefschrijvers delen rake theologische klappen uit, maar het is de vraag of dat wel een knock-out oplevert. IS kan terugslaan, ook met theologische wapens.

In de eerste plaats is er de reputatie van de gevestigde islamitische theologie. Veel gevestigde theologen hebben door de eeuwen heen de verdenking op zich geladen dat ze vooral de belangen dienden van tirannieke machthebbers. Ook zouden ze in de paar laatste eeuwen het hoofd diep hebben gebogen voor het westerse imperialisme.

[... ... ...]

Orthodoxe moslimtheologen hebben nog een andere taak op hun schouders genomen: ze zijn als een soort geniespecialisten van de explosievenopruimingsdienst bezig 'bommen' onschadelijk te maken, door oproerig en gewelddadig ogende koranverzen en uitspraken van Mohammed in ongevaarlijke, al dan niet verzonnen historische contexten te vangen, zodat niemand ze in het hier en nu letterlijk gaat toepassen. De angels verdwenen en gaandeweg ontstond daardoor een theologie van berustende gehoorzaamheid aan despoten.

Aanvalsoorlog

Die theologie van gehoorzaamheid is niet onomstreden. De briefschrijvers moeten zich bijvoorbeeld in vele bochten wringen als ze het hebben over de heilige oorlog, de djihad. Ze zeggen dat de djihad per definitie een verdedigingsoorlog is.

Hoe sympathiek dat ook klinkt, radicalen hebben een sterk tegenargument, al verwoord door de in 1966 opgehangen Egyptenaar Sayyid Qutb. Hoezo is de djihad alleen maar een verdedigingsoorlog, vroeg hij zich af. In de begintijd van de islam veroverden de eerste moslims een compleet wereldrijk bij elkaar. Dat deden ze in een djihad, overduidelijk een aanvalsoorlog, bedoeld om het gezag van de islam te vestigen waar dat maar mogelijk was. Die grondleggers van het moslimrijk waren, ook al wisten ze weinig van theologie, prima moslims, zo redeneerde Qutb. Het gaat niet aan hen te bekritiseren.

In de ogen van radicale moslims hebben moslimtheologen de leer van de verdedigings-jihad alleen bedacht uit angst voor de machtige westerse koloniale mogendheden van hun tijd. Ze buigen dus, in die visie, niet alleen het hoofd voor de eigen potentaten maar ook nog eens voor niet-islamitische, westerse imperialisten.

De briefschrijvers stellen dat sinds ongeveer honderd jaar alle islamitische theologen van naam de slavernij hebben afgezworen. Maar daartegen zou IS, dat brutaal de slavernij weer lijkt te hebben ingevoerd, ongeveer hetzelfde argument kunnen inbrengen als tegen de verdedigings-djihad: ook de veroordeling van de slavernij gebeurt niet uit overtuiging, maar is bedoeld om het machtige Westen te plezieren.