VOORWOORD

Dit proefschrift zou niet tot stand gekomen zijn zonder de medewerking van velen, te veel om allemaal bij naam te noemen.

Acht en vijftig groepsleiders en -leidsters uit elf teams hebben op openhartige wijze uitvoerig verslag gedaan van hun werk. Vele maanden lang gaven zij mij hun logboek ter inzage en heetten mij welkom in hun groep. Zij stonden open voor kritische bespreking van hun verhalen aan de hand van vaak omvangrijke 'notities'. Zonder hun tijdsinzet en openheid zou dit boek geen basis in de werkelijkheid van alledag gehad hebben.

De teamleiders en directies ondersteunden deze openheid en ook zij stonden open voor een soms zeer kritische bespreking van hun ideeën.

Acht doctoraalstudenten orthopedagogiek hebben intensief meegewerkt in veel meer tijd dan hun officiële stage- en scriptietijd toestond. Zij deelden en het dagelijks werk met de groepsleiding en het onderzoekswerk met elkaar en met mij. Enkele andere studenten orthopedagogiek hebben in hun stage extra werk verricht voor dit onderzoek.

Het verwerken van naar schatting 6000 logboekverhalen vergde nogal wat: rubriceren, kopiëren, uitknippen, opplakken en geordend houden. De 61 'notities' vergden veel werk: typen, kopiëren, stapelen en verzenden. Een hele rij kleine en grote helpers heeft hier trouw aan meegewerkt; aan 'de papieren', zoals het altijd genoemd werd. Mijn literatuur-kaartsysteem bevat ook vele handschriften. 

In later stadium vergden de opeenvolgende versies van de hoofdstukken veel type- en kopieerwerk. Ook het stapelen en verzenden van vele stapels 'papieren' vergde veel tijd en energie. Zo heeft Wilfred Verbeek heel wat typewerk verricht. Ook de huishoudelijke, technische en morele hulp van velen, jong en oud, heeft mij in staat gesteld om aan 'de papieren' te werken.

Naarmate er meer teksten klaar kwamen, vroeg ik een aantal 'proeflezers' wat ze ervan vonden; of het duidelijk was, en zo meer. Dat zijn er heel wat geweest: vakgenoten in allerlei type werk en opleiding, praktijkgerichte en theoriegerichte mensen. AI die commentaren hebben bijgedragen aan de inhoud en de helderheid van dit boek.

Martijn de Kleer en Achim Schreurs maakten de tekeningen. Elly Wemmenhove heeft de gehele eindtekst nauwgezet nagezien op het taalgebruik. Niet alleen heeft zij tal van komma's weggehaald en andere weer geplaatst, vooral heeft zij mijn vaak veel te lange en soms mistig geconstrueerde zinnen gesplitst en verhelderd.

Een woord van dank aan de medici en andere therapeuten die mij na een langdurige ziekte weer op de been hebben geholpen. Mijn dank gaat uit naar allen die mij daar verder bij geholpen hebben.

Het werk voor dit onderzoek is begonnen aan de vakgroep orthopedagogiek van de K. U. te Nijmegen. Hoogleraren en collega's stonden altijd open voor advies en gaven mij veel morele steun om vol te houden, ook al was het proefschrift niet voltooid in de daartoe geplande vijf jaar. Het werk is thuis voortgezet.

Mijn vele schrijfsels waren nooit tot een proefschrift geworden zonder de promotoren Rink en De Ruyter. Van wezenlijke en gewaardeerde invloed is het advies geweest dat Rink mij gaf bij de planning en de opzet van het onderzoek: 'Maak geen mengsel van twee typen onderzoeksopzet; kies er een uit en werk die consequent uit. ' Stapels onderzoekspapieren en concepthoofdstukken ('zoveelste versie') zijn nauwgezet gelezen en in een goede en kritische sfeer besproken.

Mijn vader heeft zijn leven lang zeer hard gewerkt om zijn kinderen een opleiding te kunnen geven en anderszins te ondersteunen. Bet gereedkomen van dit verslag maakt hij niet meer mee.

Last but not least mag mijn moeder speciaal vermeld worden. Nu reeds 91 jaar oud, is zij nog zo belangstellend en zo goed op de hoogte van het wel en wee van haar dertien kinderen, haar klein- en achterkleinkinderen, dat zij een belangrijke en steeds weer moed-gevende 'promotor' van dit proefschrift genoemd mag worden. .